آیت‌الله منتظری

مقدس اسلام که برای مرحله کامل انسان، اصول دین مقرر کرده که جامع آن "شناخت" نام دارد - شناخت نظام وجود از خدا گرفته تا ماده و از دنیا گرفته تا آخرت - یکی هم اخلاق و دیگری فروع دین؛ دین، انسان را حتی قبل از وجودش در نظر گرفته و برای این که انسان صالحی باشد به پدر می‎گوید که مثلا در هنگام عمل جنسی روحیات بد نداشته باش، به مادر می‎گوید هنگامی که فرزندت را شیر می‎دهی غذای حرام نخورده باشی و با روحیات پاک او را شیر بده، و تا هنگام مرگ دستوراتی دارد، و پس از مرگ هم غسل و کفن و دفن و غیره را قرار داده است. پس اولین واجب برای انسان شناخت خداوند است که اول موجودات است؛ یعنی سرآغاز همه نظام وجود، وجود حق تعالی است. لذا حضرت می‎فرماید: "اول الدین معرفته" اول مرحله دین شناخت خداست؛ مثل درخت که دارای سه قسمت (ریشه، تنه، شاخه ها و میوه ها) است؛ اصول دین به منزله ریشه و پایه است، اخلاق هم به منزله تنه و ساقه درخت دین است، و فروع دین به منزله شاخه ها و میوه هاست. درخت وقتی سالم است و میوه های سالمی می‎دهد که ریشه اش سالم باشد، و به همین علت حضرت می‎فرماید: اولین مرحله در دین شناخت خداوند است.

خفای وجود حق تعالی به علت شدت ظهور او

راجع به اصل صانع ظاهرا زیاد بحث نیست، بعضی مسائل در اثر وضوح مخفی می‎شود. حاجی سبزواری (ره) راجع به خداوند می‎گوید:

ای خدایی که مخفی شده ای از بس روشنی. شما فرض کنید چنانچه در عالم شب نبود و همیشه در نور بودید، اگر از شما می‎پرسیدند نور وجود دارد؟ شما اصلا