آیت‌الله منتظری

علوم بشری و شناخت آخرت

همچنین شناخت کامل آخرت برای انسان امکان ندارد؛ زیرا شناخت انسان یا از راه تجربه است و یا از راه علوم نظری، و جزئیات آخرت جزو هیچکدام از این دو حوزه نمی باشد.

همچنین شناخت مسیر حرکت تکاملی انسان به رغم تجربه های طولانی و آزمون و خطاهای متعدد و این همه اختلاف نظر که بین اندیشمندان وجود دارد، قابل شناخت نمی باشد و بشر تاکنون نتوانسته یک مسیر مشخص و معین را برای تکامل خود انتخاب نماید؛ و از همین جهت در رابطه با آنچه انسان را به کمال می‎رساند مکاتب گوناگونی به وجود آمده است، و هر کدام نظریه و فرضیه خاصی را ارائه می‎دهد.

و علت اصلی آن، این است که هنوز بشر در مورد خوبیها و بدیها و عدل و ظلم به نظریه و نتیجه قطعی واحدی نرسیده است. بشریت در قرون گذشته چیزهایی را خوب و یا بد و یا عدل یا ظلم می‎دانست که امروز بکلی نظرش عوض شده است. و همچنین در زمان واحدی چه بسا چیزی در مکانی خوب و عدل و در مکان دیگری بد و ظلم تلقی می‎شود. و رمز آن به این ترتیب باز می‎گردد که هنوز شاخصه عدل و ظلم برای بشر ناشناخته است. البته خوبی و حسن عدل و بدی و قبح ظلم از بدیهیات است که در همه ازمنه و امکنه مورد قبول و اذعان بشر بوده است؛ اما ملاک و شاخصه عدل و ظلم روشن نیست، و لذا بعضی