صفحه ۳۹۱

هزار انسان خون آلود نزد خدا دادخواهی کنند که برای چه خون آنان ریخته شده است [...]".شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 16، ص 42؛ البدایة والنهایة (تاریخ ابن کثیر)، ج 8، ص 40.

و اما نسبت دادن "مذل المؤمنین" به امام حسن (ع) از طرف عموم مردم نبوده، آن گونه که نویسنده جزوه ادعا کرده است، بلکه از طرف کسانی همچون سلیمان بن صرد بوده که رئیس اهل عراق بود و در جریان صلح اصلا در کوفه حضور نداشته است.الامامة و السیاسة، دینوری، ج 1، ص 185. البته در برخی از نقل های تاریخی آمده است که حجربن عدی از یاران امام حسن (ع) نیز در اعتراض به صلح آن حضرت با معاویه این تعبیر را نسبت به آن بزرگوار به کار برد؛ و امام (ع) با منطق و استدلال او را قانع کرد؛ و او در حالی از خیمه امام حسن (ع) خارج شد که از این گفته خود شرمسار بود.

طبیعی است که سیاست معاویه نیز در جهت مخدوش نمودن چهره امام حسن (ع) در بین مردم، و القای شایعه سازشکاری و عدم کفایت امام توسط امثال خوارج کاملا با گفتار سلیمان موافق بوده است؛ و بر فرض عدم نقش معاویه در دادن چنین نسبتی به امام، نقش طرفداران او در ترویج آن غیر قابل انکار است.

در این رابطه مناسب است - همان گونه که مرحوم شیخ راضی آل یاسین متذکر شده و اندکی پیش کلام ایشان نقل شد - به برخورد خوارج با حضرت علی (ع) در جریان جنگ صفین و نقش آنان در تضعیف جبهه آن حضرت و تخریب چهره ایشان توجه شود. در آن

ناوبری کتاب