آیت‌الله منتظری

را گفته... و خواننده دچار اشتباه می‎شود."سنن بیهقی ‏142/6، کتاب احیاء موات، باب من احیاء...

و جواهر سخن او را مورد مناقشه قرار داده و می‎نویسد:

"او خود دچار اشتباه شده است، زیرا موافق و مخالف بودن در صدق عرفی بی تأثیر است زیرا سنگچین اگر چه در شروع احیا موثر است ولی خود احیا نیست."ظاهر جمله: "فهی له" بخاطر "لام" ملکیت است؛ ولی در روایت سمره با "لام" ذکر نشده، بلکه فرموده: "فهوا حق به" و این تعبیر ظهوری در ملکیت ندارد. - م -

5 - در مختصر ابوالقاسم خرقی در فقه حنابله است آمده: "احیاء زمین این است که اطراف آن دیوار بکشند یا در آن چاه بکنند."

در مغنی در شرح عبارت فوق آمده است:

"ظاهر کلام خرقی این است که دیوار کشی اطراف زمین احیاء آن است، چه برای ساختمان باشد یا برای زراعت یا برای نگهداری گوسفندان یا گرد آوری چوب یا جز اینها، و احمد در روایت علی بن سعید بر این مطلب روایتی نقل کرده است که گفت: احیاء این است که بر آن دیوار بکشی یا در آن چاهی یا جویی بکنی، و در این مورد سقف زدن لازم نیست. و این مفاد روایتی است که حسن از سمره روایت کرده که پیامبر(ص) فرمود: "هرکس بر زمینی دیواری کشید آن ملک اوست" این روایت را ابو داود و امام احمد در مسند خود آورده اند. و از جابر از پیامبر(ص) نیز همانند این روایت وارد شده است. و دیوار چون مانع محکمی است خود یک نوع احیا است همانگونه که اگر می‎خواست می‎توانست آن را باربند چارپایان قرار دهد. و این دلیل بر آن است که اعتباری برای قصد نیست، به دلیل اینکه اگر می‎خواست آن را باربند گوسفندان قرار دهد و آن را با گچ و آجر بنا کند و به اطاقهایی تقسیم کند، مالک آن می‎شد و چنین چیزی برای گوسفندان مانند آن ساخته نمی شود."مسالک ‏291/2.