صفحه ۴۱۸

دلالت اقتضاء: آن است که مدلول با صراحت کلام نیامده اما صحت کلام بر آن متکی است. دلالت اقتصاء یکی از اقسام دلالت التزام است که به صورت "لازم اهم" بر موضوع خود دلالت دارد، و دارای حجیت عقلی است.

(مبانی فقهی - ج 3، ص 170)

دلیل اثباتی و ثبوتی: (در مقام اثبات و ثبوت)ثبوت در لغت مصدر از باب ثبت - یثبت - به معنی استقرار و استواری یافتن و پابر جای بودن و وجود و دوام است. ثبوت در فقه و اصول امامیه اصطلاحا اشاره به نخستین مرحله وجود یک امر اعتباری است. بدین گونه که هر وجود اعتباری از دو مرحله تشکیل شده است: نخستین آن، مرحله ثبوت یا واقع که عبارت است از وجود هر چیز در واقع و نفس الامر، صرف نظر از علم و جهل مکلفین به آن و اعم از آنکه دلیلی برای اثبات آن واقع اعتباری وجود داشته باشد یانه.

دومین مرحله، مرحله اثبات آن واقع اعتباری با دلیل علم یا علمی در خارج است، که آنچه را که در واقع مفروض الوجود دانستیم اینک با دلیل عقلی یا شرعی در خارج و وجود خارجی اثبات می‎کنیم.

بنا بر تقسیم اصولیین یک حکم ممکن است مطابق با مرحله ثبوت بوده و در واقع و نفس الامر بتوان حقیقت آن را تعقل و تصور کرد و در همان حال دلیل اثباتی نیز موافق با آن بوده و در این گونه احکام مرحله ثبوت با اثبات تطابق دارد، و گاهی نیز ممکن است دلیل ثبوتی به گونه ای باشد لیکن دلیل اثباتی حکم را بر خلاف ثبوت و واقع به اثبات بر ساند که در این فرض حکم مخالف ثبوت بوده و مخالفت مقام اثبات با ثبوت لازم می‎آید. همه واجبات در این اصل کلی مشترک اند که خداوند و شرع تکالیف را از مکلفین در مرحله اثبات می‎خواهد و کاری به مرحله ثبوت و واقع و آنچه که در علم الله واجب است ندارد.

(دایرة المعارف تشیع - ج 5، ص 208 - 207)

ناوبری کتاب