آیت‌الله منتظری

3 - عامل دیگر این شکست را می‎توان در عملکرد منفی و غیرمردمی برخی از احزاب سیاسی در گذشته و وابستگی آنها به قدرت ها و سوءاستفاده های متصدیان آنها جستجو کرد؛ که این امر موجب گردید تا مردم از احزاب و تشکل های سیاسی تلقی منفی پیدا نمایند.حسینعلی منتظری، دیدگاه ها، ص 365، "پاسخ به پرسش های مجله دیدگاه، چاپ کانادا" ‏1379/12/7. آیت الله منتظری، در برابر این سؤال که می‎پرسد: "کدام یک از دو مقوله مقدم اند، دموکراسی یا احزاب سیاسی ؟" پاسخ می‎دهند: "نسبت این دو مقدمه به یکدیگر، نسبت علت و معلول است؛ احزاب سیاسی مقوم و علت تحقق دموکراسی و حکومت مردمی است، و طبعا علت بر معلول تقدم دارد." سؤال کننده ادامه می‎دهد: "دنکورات روستو معتقد است که احزاب سیاسی زمانی پیدا می‎شوند که مردم مفهوم واقعی دموکراسی را دریافته و به مزایای انتخاب واقف گردند؛ آیا این ایده باعث دور و تسلسل نمی شود؟ چرا که مردم دموکراسی را وقتی به دست می‎آورند که احزاب سیاسی آزاد وجود داشته باشند."

و ایشان در پاسخ می‎گویند: "نیل به دموکراسی علت غایی احزاب آزاد است؛ و علت غایی همیشه در مقام تصور و تصمیم گیری مقدم است بر علت صوری و مادی، ولی در مرحله تحقق و عمل متأخر است. در مرحله اول هدف و غایت باید مورد توجه قرار گیرد و نسبت به آن شناخت و میل و علاقه پیدا شود تا انسان به سراغ مقدمات و علل تحقق و خارجیت آن برود."همان، ص 364.

به اعتقاد آیت الله منتظری در نظام مردم سالار دینی، همچون سایر نظام هایی که