آیت‌الله منتظری

احزاب سیاسی مستقل و آزاد، ترجمان دموکراسی در عصر نوین به شمار می‎آیند؛ چه آن که نظام های دموکراسی به آرا و افکار نخبگان و توده های مردم متکی هستند، و احزاب آزاد بهترین مظهر اراده مردم می‎باشند. در گذشته نیز نظام های عشیره و قبیله ای نمونه نازلی از احزاب سیاسی محسوب می‎شدند.حسینعلی منتظری، خاطرات، ج 2، ص 1034 - 1031، پیوست شماره 117، "پاسخ به سؤال جمعی از اساتید دانشگاه در مورد حکم شرعی تشکیل احزاب مستقل و عضویت در آن"، ‏1376/8/14؛ همان، ج 2، 1595 - 1581، پیوست شماره 254، "سخنرانی در روز ولادت با سعادت حضرت علی (ع)"، 13 رجب 1418 قمری. در اینجا این سؤال مطرح می‎شود که چرا گذشته تاریخی احزاب سیاسی در کشورهای اسلامی - بویژه ایران - از هر حیث شکست بوده است، و چه عاملی موجب گشته است که در کشور ما احزاب نتوانند از شفافیت خاص خود برخوردار و جایگاه واقعی خود را داشته باشند؟ آیت الله منتظری در پاسخ به این سؤال، شکست احزاب را معلول عوامل متعددی می‎دانند که از آن جمله است:

1 - از نگاه ایشان، مانع اصلی تشکیل احزاب سیاسی آزاد و تأسیس حکومت های مردمی، وجود حکومت های مستبد و خودخواه بوده است. هر کشوری که گرفتار حکومت استبدادی باشد طبعا تشکیل احزاب سیاسی آزاد و مستقل و تحقق دموکراسی در آن با مشکل مواجه خواهد بود.همان.

2 - عامل دیگر شکست احزاب - بویژه در کشور ما - ساختار دو قشر مؤثر جامعه، یعنی روحانیت و روشنفکران و رابطه ضعیف و احیانا متضاد آنان می‎باشد. به اعتقاد ایشان، روحانیت از پشتوانه قوی مردمی برخوردار بود، ولی به دلیل بافت سنتی خود وعدم توجه به شرایط زمانی و مکانی جامعه، هیچ گونه تشکل سیاسی را پذیرا نمی شد. روشنفکران نیز هرچند تا اندازه ای تشکل پذیر بودند ولی به دلیل جدایی از توده ها و فاصله عمیق موجود بین آنان و روحانیون، نتوانستند تأثیر مثبتی در توده ها داشته باشند.موریس دوورژه، اصول علم سیاست، ترجمه ابوالفضل قاضی، ص 153.