آیت‌الله منتظری

آیات متعددی از قرآن کریم بر وجوب امر به معروف و نهی از منکر دلالت دارند، که می‎توان در جای خود آنها را مورد پژوهش قرار داد.شیخ طوسی، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، ص 299؛ همو، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، ص 147؛ محقق حلی، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج 1، ص 341، محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج 21، ص 359، به نقل از شیخ و ابن حمزه و فخرالاسلام. تفصیل و استدلال به آنها در کتاب دراسات فی ولایة الفقیه، باب پنجم، فصل ششم، مسأله شانزدهم؛ و نیز باب ششم، فصل پنجم، جهت پنجم، از سوی آیت الله منتظری مورد بحث قرار گرفته است._523] محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج 21، ص 359، به نقل از سید مرتضی و ابوالصلاح حلبی؛ علامه حلی، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، ج 1، ص 338؛ حسینعلی منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ج 2، ص 221.

تذکر این نکته ضروری است که بسا انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر به تنهایی ممکن نباشد؛ اما با تجمع و تشکل پیشگیری از بسیاری منکرات اجتماعی و حکومتی امکان پذیر است. در این صورت به عنوان مقدمه واجب، تجمع و تشکل واجب می‎شود.

2 - نصیحت ائمه مسلمین

دومین مبنایی که برای نظارت عمومی بر حاکمیت در نظام مردم سالار دینی می‎توان برشمرد، فریضه "نصیحت به ائمه مسلمین" است، که مطابق آن عموم مسلمانان در جامعه اسلامی وظیفه دارند امور مسئولان و کارگزاران خود را زیر نظر داشته، خیرخواه آنان باشند و آنان را به کارهای نیک سفارش و از لغزش ها بازدارند. نتیجه این فریضه تا حدودی با امر به معروف و نهی از منکر یکسان است؛ اما می‎توان تفاوت های زیر را برای این دو برشمرد:

1 - موضوع نصیحت به ائمه مسلمین نسبت به موضوع امر به معروف و نهی از منکر اخص است؛ بدین معنا که در اولی فقط مسئولان جامعه اسلامی مورد خطاب قرار