آیت‌الله منتظری

حکومت بر اساس رأی مردم و مشورت ملی قرار گیرد در این صورت مردم حق دارند بر کارهای هیأت حاکمه و نیز مصرف مالیات و صدقاتی که می‎پردازند نظارت کنند.

ثانیا: دخالت مردم به این دلیل که از تجاوز و ظلم فرمانروایان جلوگیری کنند، نهی از منکر است و از این لحاظ جزو تکالیف عمومی است؛ زیرا نهی از منکر و امر به معروف از فروع دین و امری واجب است."شیخ محمد حسن نجفی، جواهرالکلام، ج 21، ص 359 و 398؛ همان، ج 22، ص 155؛ محمد حسین بروجردی، البدرالزاهر فی صلوة الجمعة و المسافر، ص 56؛ امام خمینی، کتاب البیع، ج 2، ص 466، 472، 488، 489، 495 و 517 - 515؛ محمد رضا گلپایگانی، الهدایة الی من له الولایة، ص 46 و 47؛ محمد آل بحرالعلوم، بلغة الفقیه، رسالة فی الولایات، ج 3، ص 211؛ کاظم حسینی حایری، الامامة و قیادة المجتمع، ص 213 و 214؛ ناصر مکارم شیرازی، انوارالفقاهة، ج 1، ص 598 - 595؛ محمد مؤمن قمی، کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة، ص 16، 17 و 20؛ عبدالله جوادی آملی، پیرامون وحی و رهبری، ص 177. به طور کلی چگونگی مشارکت مردم در حکومت اسلامی را از سه زاویه می‎توان مورد بررسی قرار داد: نقش مردم در "مشروعیت نظام حکومتی"، "انتخاب حاکمان" و "نظارت بر حاکمیت".

الف - مشروعیت نظام حکومتی

از دیدگاه آیت الله منتظری، مشروعیت اساس نظام و حکومت وابسته به پذیرش مردم است و حتی اگر زمانی اکثریت یک جامعه خواهان حکومتی غیردینی باشند، کسی حق تحمیل قوانین دینی به جامعه را ندارد: "اگر خدای ناکرده روزگاری اکثریت مردم از دین روی گرداندند، فقها و دانشمندان دینی وظیفه ای جز بیان احکام و ارشاد و تبلیغ با منطق و زبان روز را ندارند، و هیچ گاه وظیفه ندارند قوانین دین را با زور به جامعه تحمیل نمایند."حسینعلی منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ج 1، ص 529 - 397؛ مرتضی مطهری، علل گرایش به مادی گری، مجموعه آثار، ج 1، ص 554 و 555؛ همو، سیری در نهج البلاغه، ص 124 و 127؛ همو، پیرامون انقلاب اسلامی، ص 80 و 86؛ همو، پیرامون جمهوری اسلامی، ص 156 - 149؛ نعمت الله صالحی نجف آبادی، ولایت فقیه حکومت صالحان، ص 50 و 51؛ جعفر سبحانی، معالم الحکومة الاسلامیة (مفاهیم القرآن، ج 2)، ص 224 و 225. از نگاه ایشان، در عصر پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع) نیز نقش مردم در حکومت تعیین کننده بوده است؛ و هرچند به اعتقاد ما حاکمیت آن بزرگواران به نصب از جانب پروردگار است ولی تحقق و خارجیت حاکمیت ایشان به انتخاب و پذیرش مردم وابسته بوده است.

ایشان ضمن تفکیک میان رسالت و امامت پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) و