آیت‌الله منتظری

از این جمله به طور آشکار استفاده می‎شود که آنچه از مسلمانان دریافت می‎شده به عنوان زکات مال التجاره آنان بوده، و گواه به همین معناست آخر روایت که گذشت یک سال را یادآور شده. ذیل این روایت را ابوعبید نیز آورده است.سنن بیهقی ‏210/9، کتاب الجزیه، باب ما یؤخذ من الذمی اذا اتجر فی غیر بلده.

27 - در "المصنف": از معمر از یحیی بن ابی کثیر، آمده است که گفت: از اهل کتاب دو برابر آنچه از مسلمانان از طلا و نقره دریافت می‎شود گرفته می‎شود. این کار را عمر بن خطاب و عمربن عبدالعزیز انجام داده اند.الخراج 136/. و روایات دیگری که در این زمینه رسیده است.

[جمعبندی روایات ]

آنچه از مجموع این روایات استفاده می‎شود این است که گرفتن مالیات گمرکی در آن زمانها امر رایج و متداولی بوده و اجمالا آن را مشروع می‎دانسته اند، نهایت امر اینکه در مورد مسلمانان که یک چهلم بوده به عنوان زکات سرمایه تجارت دریافت می‎کرده اند، منتهی الامر در روایاتی که در این زمینه از پیامبر اکرم (ص) نقل شده بود پیش از این گفتیم که مورد تردید است و لذا بیشتر فقهای اهل سنت به عمل و گفتار عمر استناد کرده اند، نه به روایات منقول از پیامبر اکرم (ص). ما در عبارت "منتهی" خواندیم به نقل از احمد که حنبل گفته بود، از کفار حربی مطلقا یک دهم گرفته می‎شود، چون عمر از آنان یک دهم می‎گرفت و نقل نشده است که این گرفتن بر اساس شرط و معاهده ای بوده، پس بطور مطلق ولو قرار دادی نباشد از آنان می‎توان بر اساس یک دهم حقوق گمرکی گرفت. و این نظریه عمر در بین صحابه مشهور بوده و پس از وی خلفا اجمالا بدان عمل می‎کرده اند. و ادعای اجماع بدین صورت در عبارت مغنی و بدایع الصنایع آمده بود، پس از گفتار آنان آشکار می‎شود که آنان می‎خواهند حکم مسأله را با اجماع ثابت کنند.