آیت‌الله منتظری

نباید سرانه چیزی بپردازند."عن ابی ذر قال رسول الله(ص): کیف انت و ائمة من بعدی یستأثرون بهذا الفئ. (مسند احمد‏180/5) . ولی آنچه از کلام ماوردی آشکار می‎شود این است که این دو واژه متباین هستند [نه مترادف و یا به صورت اعم و اخص ].

ماوردی در باب سیزدهم از احکام السلطانیة می‎گوید: "جزیه و خراج دو حق هستند که خداوند آن دو را از مشرکان بهره مسلمانان ساخته است، در سه جهت با هم مشترکند و در سه جهت با هم متفاوتند، که احکام هر یک را خواهیم گفت: در آن جهات که با هم مشترکند یکی این است که هر یک از اینها از مشرکان با ذلت و خواری گرفته می‎شود. دوم اینکه اینها هر دو مال فئ هستند که در مصارف فئ مصرف می‎گردند. سوم اینکه هر یک از اینها با گذشت یک سال واجب می‎گردند و پیش از یکسال پرداخت آنها واجب نمی باشد.

و اما در آن جهات که با هم متفاوتند یکی این است که جزیه نص است ولی خراج به اجتهاد است. دوم اینکه حداقل جزیه را شرع مشخص کرده و زیاده آن با اجتهاد مشخص می‎گردد ولی خراج اقل و اکثر آن با اجتهاد مشخص می‎شود. [به نظر اهل سنت حداقل جزیه مشخص است هرچند در آن اختلاف وجود دارد.]

سوم اینکه جزیه در صورت بقاء به کفر گرفته می‎شود و اگر اسلام آورد ساقط می‎گردد ولی خراج در صورت کفر و اسلام گرفته می‎شود.کافی ‏541/1، کتاب الحجة، باب فئ و انفال و تفسیر خمس، حدیث 4. مانند این سخن را ابویعلی فراء نیز گفته است.الاموال 24/.

آنچه ایشان گفته اند که این دو در مصارف فئ مصرف می‎گردند، مفهوم آن این