صفحه ۷۷

در مصارف شخص خود مصرف کند، بلکه در مرسله طولانی حماد که در مورد مصرف اراضی مفتوح عنوه است آمده است: "پس از آن باید آن را برای مخارج روزانه یارانش که وی را بر دین خدا یاری داده اند و در مصالح کسانی که او را در تقویت اسلام و تقویت دین یاری داده اند و در راههای جهاد و غیر از اینها در مواردی که مصلحت عامه است به مصرف برساند، و برای خود او در آن نه کم و نه زیاد هیچ نیست.ان رسول الله(ص) کان اذا اتاه الفئ قسمه فی یومه فاعطی الاهل حظین واعطی العزب حظا. (سنن ابی داود ‏123/2، کتاب الخراج والفئ و الاماره، باب تفسیم فئ) . از سوی دیگر از روایات بسیار زیادی که در سیره پیامبر(ص) در جریان خیبر وارد شده به دست می‎آید که آن حضرت با اهل خیبر بر نصف از محصولات آن معامله کرد و برای خود و همسرانش نیز سهمی از آن قرار داد، که ما آن را پیش از این در بحث از زمین هائی که با جنگ گشوده شده نگاشتیم، مراجعه شود.

بر این اساس باید آنچه در مرسله آمده است بر این حمل شود که خراج، ملک شخص امام نیست نه اینکه نمی تواند آن را در مصارف مورد نیاز خود هنگامی که مصلحت عموم آن را اقتضا کند به مصرف برساند.

مطلب پنجم: برخی از انواع فئ

از آن جهت که بیشتر انواع فئ در روایات و فتاوای اصحاب ما به نام انفال ذکر شده، بهتر این است که در فصل آینده کتاب که برای بیان انفال است بدان بپردازیم. ولی در اینجا سه چیز است که در سخنان آنان جزء فئ شمرده شده و در باب انفال ذکری از آن به میان نیامده است، و آن سه "خراج" و "جزیه" و "عشور" یعنی ده یک ها می‎باشد که از تجار اهل ذمه و اهل حرب گرفته می‎شود، و در اینجا بدان می‎پردازیم.

ابوعبید در کتاب الاموال خود می‎گوید:

ناوبری کتاب