بله، معادن کوچک سطحی و نیز چشمه های کوچک بسا مانند علفها و گیاهان و درختان عرفا از توابع ملک محسوب میگردد.
و ما پیش از این گفتیم که اساس و ملاک در مالکیت شخصی کار و تلاش افراد است، و چون آنچه از احیاگر و آباد کننده زمین صادر شده حیثیت احیاء و آبادانی اوست، او چیزی جز این حیثیت و آثار و توابع عرفی آن را مالک نیست، پس وجهی ندارد که بگوییم وی مالک معدنی باشد که در اعماق زمین واقع شده است بدون آنکه کاری برای آن انجام داده و یا حتی نسبت بدان آگاهی داشته باشد، مگر اینکه با اجازه امام آن را استخراج کرده و آباد کرده باشد، زیرا احیاء معدن کشف و استخراج آن است، و تا زمانی که استخراج نشده باشد به همان وضع اولی خود که از اموال عمومی بوده است باقی است؛ و به عبارت دیگر میتوان گفت اینها از خداست و به هر یک از بندگانش که بخواهد میدهد، و نیز میتوان گفت اینها برای امام است یعنی برای منصب امامت است، و همه اینها تعبیرهای مختلفی است که معنی آن یکی است.
خلاصه کلام اینکه: احیاء زمین احیاء معدنی که در اعماق آن است نیست، بلکه آن ملک عموم است که به عنوان خود باقی است؛ البته نمی توان برای استخراج معدن بدون اجازه کسی وارد ملک وی شد، و تصمیم گیری در این مورد با امام است که اگر صلاح دانست میتواند با جبران خسارت مالک، برای استخراج معدن وارد زمین وی گردد.
[دلایل دیدگاههای دیگر درباره معادن ]
حال اگر ما از دیدگاه اول صرف نظر کنیم مناسب ترین نظر در مورد معادن دیدگاه سوم است، یعنی اینکه معدن تابع زمینی باشد که در آن واقع شده است.
مرحوم محقق در کتاب احیاء الموات شرایع با اینکه انفال بودن معادن را مورد اشکال دانسته مینویسد:
.jpg)
