آیت‌الله منتظری

نظر دوم: عکس نظریه اول است و اینکه همه مردم در بهره برداری از آن آزادند، همان گونه که از نافع و بیان و دروس و لمعه این نظر استفاده می‎شود.

در روضه آمده است: "برخی به طور مطلق می‎گویند معادن برای مردم است و در آن تفصیلی قائل نشده اند."حدائق ‏322/12.

نظر سوم: قائل به تفصیل شده اند و آن را تابع زمینی که در آن است دانسته اند؛ گفته اند: آنچه در زمینهای انفال است از انفال محسوب می‎شود و آنچه در املاک شخصی است و یا در زمینهای مفتوح عنوة است حکم همان را دارد، این نظریه در سرائر و معتبر و منتهی و روضه و نیز در تحریر آمده است.

و بسا از برخی عبارات تفصیل بین معادن ظاهری [رو زمینی ] و باطنی [زیر زمینی ] استفاده می‎شود که اولی برای همه مردم مباح است ولی دومی ویژه امام است، و این تفصیل از کتاب مبسوط که بعدا بدان خواهیم پرداخت استفاده می‎شود.

در هر صورت ما اکنون برخی از سخنان بزرگان در این زمینه را یادآور می‎شویم:

[سخنان برخی از بزرگان پیرامون معادن ]

1 - کلینی در اصول کافی در شمار انفال می‎نویسد: "و نیز جنگلها و معادن و دریاها و بیابانها که ویژه امام است."عروة الوثقی ‏367/2.

2 - شیخ در نهایه در بیان اقسام زمینها می‎نویسد: "و یکی از آنها زمینهای انفال است، و آن هر زمینی است که اهل آن از آن بدون جنگ کوچ کرده اند، و زمینهای موات و قله کوهها و جنگلها و معادن و پیشکشی های پادشاهان.