آیت‌الله منتظری

این صورت ملاک در اراضی آباد مفتوح عنوة نیز وجود دارد، پس بعد از بایر شدن نیز در ملکیت کسی که آثار احیاء را مالک بوده است باقی می‎ماند.

ولکن حق در اصل مسأله همان گونه که بعدا تفصیل آن خواهد آمد این است که اراضی از اموال عمومی است که خداوند آنها را برای همه مردم آفریده است و کسی که آن را احیا می‎کند مالک رقبه آن نمی شود، بلکه آثار احیاء را که نتیجه تلاش و کار اوست مالک می‎گردد، و این آثار احیاء همان چیزی است که از کفار به مسلمانان منتقل می‎گردد، و رقبه زمینها بر همان اشتراک و عمومی بودن اولیه خود باقی می‎ماند؛ نهایت امر اینکه به تبعیت ملکیت، آثار احیای آن در اختیار احیا کننده باقی می‎ماند، و هنگامی که بایر شد و به طور کلی آثار احیای آن از بین رفت، نسبت آن با آباد کننده از بین می‎رود و در اختیار امام قرار می‎گیرد. و از همین مسأله حکم وقف نیز روشن می‎شود، زیرا واقف چیزی جز آثار احیاء را که در ملکیت اوست وقف نمی کند؛ و در اینجا نکته ای است شایان توجه.

[معنای بایر یا موات بودن زمین چیست ؟]

در اینجا مطلبی باقی مانده که لازم است بدان اشاره شود و آن اینکه: معنی بایر یا موات بودن زمین چیست ؟

1 - در صحاح اللغة آمده است: "موت ضد حیات است... و موات به فتح چیزی است که در آن روح نباشد، و نیز موات زمینی است که مالکی از آدمیان ندارد و کسی از آن سودی نمی برد...

فراء گوید: زمین موات زمینی است که آباد نشده است، و در حدیث آمده است: زمین