درهم، و صیفی جات پنج درهم، گندم چهار درهم، جو دو درهم قرار داد، و این ارزش گذاری را برای عمر فرستاد و عمر آن را امضاء کرد. و در نواحی شام به شکل دیگری عمل نمود.
و واجب است که واضع خراج به دیگر ویژگی های زمین نیز توجه کند، زیرا سه ویژگی است که در کمی و زیادی خراج بسیار مؤثر است: یک : خوبی و بدی زمین که آیا برای کشاورزی مناسب است یا نه. دو: نوع کشتی که در آن کشت میشود که آیا باغستان است یا زمین کشاورزی. سه: چگونگی آبیاری آن. قرار دهنده خراج باید این سه ویژگی را در نظر داشته باشد تا بداند که بازدهی زمین تا چه اندازه است، و با قرار دادن خراج مناسب نه به مالیات دهندگان ستمی رود و نه حق اهل فئ ضایع گردد. و برخی از مردم شرط چهارمی نیز معتبر میشمرند و آن دوری و نزدیکی زمین به بازار و شهرهاست که این ویژگی در کم و زیادی ارزش محصولات مؤثر است.
البته نباید در قرار دادن مالیات آخرین درجه حد بازدهی زمین را حساب کرد، زیرا باید برای کشاورزان چیزی را در نظر گرفت که با آن پیشامدها و گرفتاری های خود را برطرف سازند. نقل است که میگویند: حجاج به عبدالملک مروان نوشت و از وی اجازه خواست که از سرزمینهای عراق مالیات بیشتری دریافت کند، عبدالملک وی را از این کار بازداشت و در پاسخ وی نوشت: بر آن درهمی که میگیری حریص تر مباش نسبت به آن درهمی که از دست میدهی، گوشتی برای آنان فروگذار تا دنبه ای بدان بپرورند."لسان العرب 252/2. این خلاصه سخن ماوردی بود درباره خراج که در اینجا یادآور شدیم. اما به نظر میرسد "خرج" و "خراج" هر دو از ریشه "خروج" گرفته شده اند. زیرا غله و عایدات زمین گویا چیزهایی هستند که از آن خارج شده اند.
.jpg)
