آیت‌الله منتظری

نیز دو وجه گفته شده یکی بدین معنا که "رزق پروردگارت در دنیا بهتر از آن است" یا بدین گونه که "پاداش پروردگارت در آخرت بهتر از آن است".

ابوعمرو بن علاء گفته است: فرق بین خرج و خراج این است که خرج از افراد است و خراج از زمین. و خراج در لغت عرب نام کرایه و غلات است. و از همین مورد است گفتار پیامبر(ص) که فرمود: الخراج بالضمان، خراج هم دوش ضمان است.

و زمینها به طور کلی به چهار دسته تقسیم می‎شود:

1 - زمینهایی که مسلمانان از ابتدا آن را احیا کرده اند، که اینها زمینهای عشر - ده یک - [ و متعلق زکات ] است و قراردادن جزیه بر آنها جایز نیست.

2 - زمینهایی که صاحبانش خود اسلام را پذیرفته اند، که اینان خود سزاوارترین افراد نسبت به آن هستند و طبق مذهب شافعی اینها نیز زمینهای عشرند. و ابوحنیفه گفته است: امام مخیر است که آنها را خراج یا عشر قرار دهد.

3 - زمینهایی که از مشرکان با قدرت شمشیر گرفته شده، طبق مذهب شافعی اینها غنیمت است که بین رزمندگان تقسیم می‎شود و از این پس زمینهای "عشر" محسوب می‎گردد، ولی مالک آنها را وقف همه مسلمانان می‎داند که مالیاتی به عنوان خراج بر آنها نهاده می‎شود. و ابوحنیفه می‎گوید: تصمیم گیری آن بر عهده پیشوای جامعه است که به هر یک از این دو شکل خواست عمل می‎کند.

4 - زمینهایی که مشرکان با مسلمانان مصالحه کرده اند، اینها زمینهایی است که خراج بر آنها نهاده می‎شود و آنها بر دو گونه است: یکی آن زمینهایی که صاحبانش کوچ کرده اند و بدون جنگ در اختیار مسلمانان قرار گرفته است که اینها وقف مصالح مسلمانان است و بر آنها خراج وضع می‎شود و برای همیشه به صورت اجاره باقی می‎ماند. دوم زمینهایی که صاحبانش بر آن باقی می‎مانند و با مسلمانان مصالحه