صفحه ۲۶۰

"جزیه و خراج دو حق هستند که خداوند آنها را از مشرکان به مسلمانان رسانده است، این دو از سه جهت با هم مشترکند و از سه جهت با یکدیگر متفاوت، آنگاه هر یک احکام ویژه خود را دارند.

اما از آن جهات که با هم مشترکند: 1- هر دو از مشرکین با اظهار انقیاد و ذلت گرفته می‎شود. 2- هر دو فئ محسوب می‎گردند که در مصارف آن به مصرف می‎رسند.

3- هر دو با سرآمدن سال واجب می‎شوند و پیش از آن واجب نیستند. اما جهاتی که با هم متفاوتند اینکه: 1- جزیه بر اساس نص است و خراج بر پایه اجتهاد. 2- اقل جزیه را شرع معین کرده حداکثر آن موکول به اجتهاد است، ولی خراج اقل و اکثر آن به اجتهاد و نظر حاکم واگذار شده است. 3- جزیه با بقاء کفر گرفته می‎شود و در صورتی که مشرک اسلام بیاورد ساقط می‎شود، ولی خراج در حال کفر و اسلام هر دو گرفته می‎شود."قال: سألته عن اهل الذمة ماذا علیهم مما یحقنون به دماءهم و اموالهم ؟ قال: الخراج، و ان اخذ من رؤوسهم الجزیة فلا سبیل علی ارضهم و ان اخذ من ارضهم فلا سبیل علی رؤوسهم. (وسائل ‏114/11، ابواب جهاد عدو، باب 68، حدیث 3) . مانند همین مطلب را ابو یعلی فراء نیز گفته است.مجمع البحرین 157/. ما پیش از این گفتیم که مقدار جزیه نزد ما نیز از نظر کم و زیادی به نظر امام واگذار شده است و نیز گفتیم گاهی بر زمین هم جزیه قرار داده می‎شود.

ماوردی در فصل خراج نیز مطالبی دارد که چکیده و خلاصه آن اینچنین است: "و اما خراج آن چیزی است که بر رقبه زمین از حقوقی که باید از آن ادا گردد گفته می‎شود، خداوند متعال می‎فرماید: (ام تسألهم خرجا فخراج ربک خیر) - آیا از آنان خرج می‎طلبی، پس خراج پروردگارت بهتر است. در تفسیر (ام تسألهم خرجا) دو وجه گفته شده: یکی اینکه خرج به معنی "اجرت" مزد و پاداش باشد و دیگر اینکه به معنی "نفع"، در جمله (فخراج ربک خیر)

ناوبری کتاب