بسیار بعید به نظر میرسد که مفهوم اول مراد باشد، زیرا آنان تا زمان امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بر جای نمانده بودند، با آنکه حکم جزیه عام است برای همه زمانها، پس به ناچار باید گفت منظور سپاهیان اسلام است که برای پیوستن به سپاهیان اسلام و دفاع از مرزهای اسلامی از خانه و کاشانه خود کوچ کرده اند، که به طور طبیعی با مجاهدین و رزمندگان منطبق است. و چون مصارف صدقات نیز سبیل الله است و از بارزترین مصادیق آن جهاد در راه خداست؛ پس در نتیجه نمی توان گفت که مصارف این دو با یکدیگر مباینت دارد. شاید مراد از مصرف صدقه در این روایات مصرف غالب آن باشد، یعنی نیازمندان و بینوایان. و غالبا صدقات در محل توزیع میشود، صدقات روستاها در روستاها و صدقات شهرها در شهرها، همان گونه که روایات بر آن گواه است.مستدرک الوسائل 267/2، ابواب جهاد عدو، باب 57، حدیث 1. پس به طور معمول چیزی از آن باقی نمی ماند تا به مصرف مهاجرین در راه خدا برسد، از این رو خراج و جزیه و درآمدهایی همانند آن که از کفار دریافت میشد به آنان اختصاص داده شده است؛ و هنگامی که این بودجه ها نزد امام وجود داشته و آنان نیازمند بوده اند، رفع نیاز آنان قطعا بر دیگر مصالح اجتماعی مقدم بوده است. پس به طور طبیعی جزیه صرف فقرای محل به عنوان فقرا نمی شده است. زیرا امام موظف است که در مصالح اجتماعی اهم را در نظر بگیرد.
پس به طور خلاصه باید گفت: تباین بین دو مصرف در مقام عمل به خاطر مشکلات خارجی و با توجه به ملاحظات غالب موارد بوده است [نه آنکه از نظر حکم شرعی در مصرف با هم تباین داشته باشند]. و در اینجا نکته ای است شایان توجه.
اکنون اگر ما بپذیریم که جزیه همانند غنیمت است چون هر دو با قهر و غلبه از مشرکین گرفته میشوند پس از جهت مصرف نیز مشترکند، همان گونه که در برخی از کلمات بزرگان آمده بود، در این صورت باید گفت:
.jpg)
