آیت‌الله منتظری

ظاهرا مراد از خمس که از زمینهای جزیه در زمان امام صادق (ع) گرفته می‎شده همان زکات دو برابری بوده که به جای جزیه سرانه از برخی از قبایل گرفته می‎شده. و از حدیث آشکار می‎شود که این روش در زمان پیامبراکرم (ص) با مصالحه با آنان تثبیت شده بوده است. و اینکه به نظر می‎رسد طبق حدیث نمی توان جزیه را به صورت جمع - هم سرانه و هم بر اراضی - دریافت کرد، ما پیش از این پاسخ آن را گفتیم که مراد این است که از آنچه قرارداد طبق آن بسته شده تخلف نشود؛ نه اینکه نتوان بر هر دوی آنها قرارداد نوشت؛ بلکه مستفاد از فرمایش امام (ع) که می‎فرماید: "آنچه را خود پذیرفته اند بر آنان است" و نیز این جمله که می‎فرماید: "این چیزی است که پیامبرخدا(ص) با آنان مصالحه فرمود" این است که چنانچه بر اساس هر دوی آنها با آنان قرارداد بسته شد با توافق و رضایت آنان بی اشکال است؛ زیرا اگر ما گفتیم جزیه حداکثر آن اندازه مشخصی ندارد و به تصمیم گیری و نظر امام بستگی دارد، دیگر در این صورت فرقی نمی کند که به صورت سرانه باشد یا بر اراضی یا بر هر دو تقسیم شود. و مستفاد از خبر مصعب بن یزید گذشته نیز جواز جمع بین آنها بود. زیرا امیرالمؤمنین (ع) آنجا که دستور فرموده بود که به صورت سرانه از آنان جزیه دریافت کند، مقید نفرموده بود که اراضی خراجیه در دست آنان نباشد، و روایت نیز هم اراضی خراجیه و هم جزیه سرانه را یادآور شده بود.

3 - از صدوق روایت شده است که گفت: امام رضا(ع) فرمودl: "بنی تغلب از پرداخت جزیه سر باز زدند و از عمر خواستند آنان را از پرداخت آن معاف کند، و عمر ترسید که آنان به روم ملحق شوند از این رو با آنان مصالحه