و اما در منتهی مطلبی آمده که خلاصه آن این گونه است: "در مورد سقوط جزیه از بینوایان در نزد علمای ما دو نظر است: مشهورترین آنها این است که ساقط نمی شود - این نظر را شیخ اختیار کرده است - بلکه تا هنگام توانایی به وی مهلت داده میشود، مزنی نیز همین نظر را گفته است و این یکی از دو نظر شافعی است، احمد نیز قائل به همین نظریه است. دلیل ما عموم گفتار خداوند متعال است که میفرماید: (حتی یعطوا الجزیة) یعنی تا زمانی که ملزم بشوند آن را بپردازند. و دلیل دیگر اینکه او کافر است و مکلف به پرداخت است و قرارداد ذمه بدون آنکه بهایی بپردازد منعقد نمی گردد. و نیز به خاطر گفتار پیامبر(ص) که به معاذ فرمود: "از هر فرد بالغی یک دینار بگیر" و این سخنی است عام که همه [ چه غنی و چه بینوا] را در بر میگیرد. و چون علی (ع) بر فقیر یک دینار مقرر فرمود."تذکره 412/1. در این ارتباط باید گفت: اگر مراد به فقیر فقیر شرعی باشد، یعنی کسی که مخارج یک سال خود را ندارد، یا فقیر عرفی باشد، که توان پرداخت جزیه را ولو تدریجا دارد - مانند بیشتر افراد جامعه - در این صورت عموم ادله شامل وی میگردد. و خلفاء و امیرالمؤمنین (ع) این گونه افراد را موظف به پرداخت میکردند چنانکه در روایت مصعب بن یزید انصاری که به ذکر آن خواهیم پرداخت آمده است. ولی اگر مراد به فقیر کسی است که هیچ گونه درآمد و مالی نداشته باشد، در این صورت باید گفت: جزیه از وی ساقط است. و دلیل آن نیز گفتار خداوند متعال است که میفرماید: (لا یکلف الله نفسا الا ما آتاها) - (خدا بر هیچ کس مگر بدانچه به وی داده وظیفه نمی نهد).
شیخ در خلاف نیز تعبیر به فقیر نفرموده، بلکه به کسی که درآمد و ثروتی ندارد تعبیر
.jpg)
