آیت‌الله منتظری

اصول با یکدیگر مخالفت دارند مسلمان محسوب می‎شوند، بلکه در غیر امامیه نیز امر به همین گونه است. برخی نیز گفته اند در اینکه اینان از اهل کتابند سخنی نیست، بحث بر سر این است که چه احکامی برای آنان بیان شده است.

البته در این ارتباط باید گفت: اگر ما فرض کردیم که اینان از یکی از این دو آیین یعنی یهود و یا نصاری هستند، جایی برای سخن از احکام آنان باقی نمی ماند زیرا احکام هم در نص و هم در فتوی بر کسانی صادق است که بدین نام (یهود ونصاری) شناخته شده اند و اهل کتاب شامل آنان می‎گردد..."خلاصة الادیان (خلاصه ادیان) 220/ - 228؛این کتاب به فارسی نگاشته شده و توسط انتشارات شرق در سال 1359 ه-.ش در468 صفحه در تهران به چاپ رسیده است.

17 - در کتاب جهاد جواهر آمده است: و اما صابئین، از ابن جنید به صراحت نقل شده که وی گفته است: از آنان جزیه گرفته می‎شود و بر دینشان باقی می‎مانند و اشکالی بدین سخن نیست اگر آنان از یکی از فرقه های سه گانه باشند. شافعی در یکی از دو نظریه خود می‎گوید: آنان از اهل کتاب هستند و با آنان در فروع اختلاف دارند نه در اصول. از ابن [احمد] حنبل و جماعتی از اهل عراق نقل است که می‎گویند: آنان از جنس نصاری هستند. و باز از او نقل است که می‎گوید: آنان شنبه ها را تعطیل می‎کنند، پس از یهودند. مجاهد گوید: اینان از یهود یا نصارایند. سدی گوید: اینان و سامری ها اهل کتابند. اوزاعی و مالک گویند: پس از دین اسلام هر دینی جز دین یهود و نصاری دین مجوس است. شافعی و جماعتی از اهل عراق گویند: حکم اینان حکم مجوس است؛ و در این صورت می‎توان از آنان جزیه گرفت؛ ولی از آنان نقل شده که می‎گویند: فلک موجودی زنده و گویاست و سیارات هفتگانه آلهه اند. و از تفسیر قمی و دیگران نقل است که گفته اند اینان اهل کتاب نیستند