الف: همه این روایات و روایتهای نظیر آن را که در فصل بیعت خوانده شد میتوان حمل بر تقیه نمود، یا اینکه آنها را از باب جدل دانست. و ما پیش از این گفتیم که امامت امیرالمؤمنین (ع) و ائمه معصومین (ع) طبق اعتقاد ما به وسیله نص ثابت بود و در صورت نبودن نصب امامت با انتخاب و بیعت ثابت میشود، پس مفهوم جدل در این روایات به معنی تسلیم غیر حق شدن نیست بلکه محاجه و جدال با دشمن با این فرض است که نصبی در کار نباشد و نیاز به انتخاب و رأی و نظر مردم باشد.
ب: طبع مشورت اقتضا دارد که فرد مشاور از اهل خبره و اطلاع باشد، به ویژه در مسائل مهمه ای نظیر حکومت و ولایت؛ پس هرکس نمی تواند در شورا و انتخاب والی شرکت کند، بلکه فرد انتخاب کننده باید خود دانا و عادل و خردمند باشد؛ چنانچه ماوردی و ابی یعلی نیز این گونه معتقد بودند.
مهاجرین و انصار از آن جهت که در همه مواقف و مراحل در مدینه با پیامبراکرم (ص) بودند و با سنتها و اهداف آن حضرت آشنایی داشتند امتیاز تعیین خلیفه برای آنان بود و امتیاز بدریون نیز طبق آنچه در برخی روایات آمده شاید به همین جهت بوده که آنان پیشگامان و پیشتازان صحابه بودند و وقوف واطلاعشان (نسبت به مسائل و اشخاص) بیشتر و پایداری شان بر صفت عدالت و دفاعشان از حق و اظهار آن افزونتر از سایرین بوده است.
به طور خلاصه [طبق این استدلال ] انتخاب والی به اهل خبره و اهل حل و عقد ارتباط مییابد نه به همه مردم، و حکمت آن نیز این است که این امر یکی از امور تخصصی است، نظیر سایر امور تخصصی که باید به اهل و متخصصش مراجعه شود.
ج: اینکه گفته شود: انتخاب والی حق همه مردم است نه مخصوص دسته خاص و لکن واجب است انتخابات در دو مرحله انجام گیرد، مردم افراد خبره عادل را برگزینند و خبرگان رهبر و حاکم را از بین خویش انتخاب کنند، چرا که شناخت همه مردم از شخص واحد و اطلاع از حقیقت حال وی، و انتخاب او به صورت مستقیم، ممکن است با برخی از پیامدها مواجه گردد؛ زیرا شاید اکثر مردم نسبت به سیاست و اهل آن ناآگاه باشند، یا اینکه عواطف آنی و تبلیغات در آنها مؤثر واقع شود، یا اینکه دارای تدین و تقوای لازم نباشند، در نتیجه آراء آنان را با تطمیع و وعده های پرزرق و برق خریداری کنند، یا اینکه فاقد قدرت و شجاعت روحی باشند و انواع تهدیدها در آنها مؤثر واقع شود، پس به این گونه انتخابات عمومی اطمینان و اعتمادی باقی نماند.
از این رو به ناچار در این شرایط باید انتخاب حق ویژه ای برای افراد خبره و اهل
.jpg)
