صفحه ۳۴۹

2- آیا انتخاب فقط وظیفه و حق اهل حل و عقد جامعه است یا خیر؟

3- آیا فقط افراد حاضر در شهر امام - به دلیل اینکه امکان شرکت همه مردم در انتخاب وجود ندارد و در نتیجه برای مدتی امامت تعطیل می‎شود، یا بدان جهت که افراد انتخاب کننده اهل علم و عدالت و تدبیر باشند پس شرکت جمیع مردم لازم نیست - حق انتخاب رهبر و امام را دارند یا خیر؟ در مسأله وجوهی است که به بررسی آن می‎پردازیم:

دلایل عدم ضرورت شرکت همه مردم در انتخاب رهبر

1- در نهج البلاغه از امیرالمؤمنین (ع) روایت شده که فرمود:

"به جان خودم سوگند، اگر امامت جز با حضور همه مردم منعقد نمی گردد راهی برای دستیابی به آن نیست، ولکن اهل آن (افراد باصلاحیت یا مردم مدینه) برای کسانی که غایب هستند نظر می‎دهند، آنگاه نه کسانی که حضور داشته اند می‎توانند از نظر خود برگردند و نه آنان که غایب اند مجازند شخص دیگری را انتخاب کنند."نهج البلاغه، فیض 558/، لح 248/، خطبه 173.

مراد از کلمه "اهلها" در کلام آن حضرت، اهل امامت (یعنی اهل حل و عقد) یا اهل مدینه منوره است، و شاید به قرینه جمله بعد: "آنان که از صحنه غایب بودند" بتوان احتمال دوم را ترجیح داد. لازمه احتمال اول این است که عامه مردم به طور کلی صلاحیت تعیین رهبر را ندارند و قهرا انتخاب رهبر به دسته خاصی که همان اهل حل و عقد باشند محدود می‎گردد، که در آن زمان بر مهاجرین و انصار منطبق بوده است.

ظاهرا مراد آن حضرت که فرموده: "نه افرادی که شرکت کرده اند می‎توانند از تصمیم خود برگردند" اشاره به پیمان شکنی طلحه و زبیر باشد، و اینکه فرموده: "نه افرادی که غایب بوده اند مجازند فرد دیگری را انتخاب کنند" مراد معاویه و افرادی نظیر او که ازبیعت با آن حضرت سرباز می‎زده اند باشد.

2- و باز در نهج البلاغه ضمن نامه آن حضرت به معاویه آمده است:

"... همان مردم که با ابوبکر و عمر و عثمان بیعت کردند با من نیز بر اساس آنچه که با آنان بیعت کرده بودند بیعت کردند، نه کسانی که حضور داشته اند می‎توانند دیگری را انتخاب کنند ونه کسانی که غایب بوده اند می‎توانند آن را رد کنند، و همانا شورا برای

صفحه ۳۴۸ صفحه ۳۵۰
ناوبری کتاب