و آنچه ممکن است گفته شود که: تمسک امیرالمؤمنین (ع) در نامه ها و سخنرانیهایش به بیعت مهاجرین و انصار برای اثبات خلافت خویش و برای مجاب کردن دشمن و از روی جدل واقع شده، پاسخ آن این است که در مقام جدل بودن حضرت بدان معنی نیست که آن حضرت (ع) برای بیعت اثری نمی دیده، و وجود بیعت مانند نبودنش بوده است، بلکه این پاسخی بوده از آن حضرت برای تسلیم نمودن دشمنی که خلافت آن حضرت از سوی خداوند - تبارک و تعالی - را قبول نداشته، و ما پیش از این نیز گفتیم که: انتخاب از سوی امت در طول نصب از جانب خداوند بوده، که در این صورت اگر امام منصوبی از سوی خداوند متعال وجود داشته باشد، انتخاب مردم بی اثر است؛ چرا که امر خداوند بر نظر مردم همواره مقدم است.
در هر صورت بیعت از اموری است که اجمالا ولایت با آن تحقق مییابد. چگونه میتوان گفت بیعت دارای اثر نیست ؟ با اینکه پیامبراکرم (ص) برای خویش و برای امیرالمؤمنین (ع) از مردم بیعت گرفت ! و امیرالمؤمنین (ع) در برخی موارد بر آن اصرار میورزید! و مردم با صاحب الامر امام زمان (عج) پس از ظهور آن حضرت بر اساس شمشیر و قدرت بیعت میکنند؟!
اما آنچه گفته میشود که "بیعت" تأکید "نصب" است، در نهایت این سخن به آنچه ما میگوییم بازگشت میکند؛ زیرا اگر امامت به وسیله بیعت محقق نمی گردید، تأکید نصب هم نمی توانست باشد؛ زیرا چیزی که از چیز دیگر کاملا بیگانه باشد، نمی تواند آن را تأکید کند. تأکید در جایی گفته میشود که علت و سببی به علت و سبب دیگری علاوه شود.
بلی، بیعت به وسیله دست، یکی از وسایل انشاء ولایت و قطعیت آن است؛ و در نزد مردم از متقن ترین آنها محسوب میشود، ولی بیعت منحصر به این نوع نیست، بلکه گفتن به زبان و یا نوشتن روی ورقه نیز یک نوع بیعت است، چنانچه در خرید و فروش و سایر معاملات نیز این گونه است.
ما پیش از این در خبر حلبی از امام صادق (ع) خواندیم که فرمود:
و از پیامبراکرم (ص) روایت شده که فرمود:
.jpg)
