صفحه ۲۹۹

بدین معنی که این کلام در مقام جدل است، پاسخ آن پیش از این گذشت و پس از این نیز خواهد آمد.

15- انتخاب به وسیله شورا در صلحنامه امام حسن (ع) با معاویه

در صلحنامه امام حسن (ع) با معاویه آمده است:

"آن حضرت (امام حسن (ع" با معاویه مصالحه نمود که امور ولایت مسلمانان به وی (معاویه) واگذار گردد، بر این شرط که با مسلمانان بر اساس کتاب خداوند و سنت پیامبراکرم (ص) و سیره خلفای صالح عمل کند. و معاویة بن ابی سفیان نمی تواند برای پس از خویش کسی را مشخص کند؛ بلکه باید امر [حکومت مسلمانان ] پس از وی با مشورت مسلمانان مشخص شود."صالحه علی ان یسلم الیه ولایة امر المسلمین علی ان یعمل بکتاب الله و سنة رسوله (ص) و سیرة الخلفاء الصالحین، و لیس لمعاویة بن ابی سفیان ان یعهد الی احد من بعده عهدا. بل یکون الامر من بعده شوری بین المسلمین. (بحارالانوار ‏65/44، تاریخ امام حسن مجتبی (ع) باب ‏13/19).

از این حدیث نیز استفاده می‎شود، که اگر به هر دلیل نتوان به نص عمل نمود نوبت به شورا و آراء مسلمانان می‎رسد؛ و این مطلبی است در خور توجه.

16- سقوط حکومت در اثر انتخاب ناشایست مردم

ما بارها به طرق مختلف از پیامبراکرم (ص) روایت نمودیم که آن حضرت فرمود:

"هرگز امتی مردی را به رهبری انتخاب نمی کند که در بین آنان شخصی بهتر از او باشد، مگر اینکه حکومت آنان به سقوط کشیده خواهد شد؛ تا اینکه انتخاب ناشایست خود را جبران کنند."ماولت امة قط امرها رجلا وفیهم اعلم منه الالم یزل امرهم یذهب سفالا حتی یرجعوا الی ماترکوا. (کتاب سلیم بن قیس 118/) برای تفصیل بیشتر به فصل اعتبار فقاهت و علم در حاکم از بخش چهارم کتاب مراجعه کنید.

از این روایت نیز استفاده می‎گردد که امر خلافت، امر امت و تعیین والی به دست مردم است.

17- غصب خلافت در حکومت بدون مشورت مردم

کتاب عیون از امام رضا(ع) به سند وی از پیامبراکرم (ص) روایت نموده که فرمود:

ناوبری کتاب