صفحه ۲۹۳

2- امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء و یجعلکم خلفاء الارض نمل (27)62/. آیا چه کسی دعای مضطر درمانده را آنگاه که می‎خواندش پاسخ می‎دهد و بدیها را از میان برمی دارد و شما را جانشینان زمین قرار می‎دهد؟

3- وعدالله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم و لیمکنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم نور (24)55/. خداوند کسانی از شما را که ایمان آورده و اعمال شایسته انجام دهند وعده داده که چنانچه پیشینیان را خلیفه زمین قرار داد جانشینان خویش در زمین قرارشان دهد و دین پسندیده آنان را به همه ادیان تمکن و تسلط بخشد.

4- و اذ قال ربک للملائکة انی جاعل فی الارض خلیفة بقره (2)30/. و آنگاه که پروردگارت به فرشتگان فرمود: من در زمین خلیفه قرار می‎دهم.

بنابراینکه در این آیه نوع آدم مراد باشد نه شخص حضرت آدم (ع) چنانچه برخی گفته اند.

می‎توان استدلال به این آیات را این گونه تقریب نمود که جانشینی خدا در زمین به اطلاق آن، مستلزم جواز تصرف انسان در زمین است تکوینا به وسیله احیا و بهره وری از زمین و تشریعا به وسیله حکومت راندن بر زمین، و خداوند متعال جواز حکمرانی داود(ع) را متفرع بر خلیفه بودن وی قرار داده و می‎فرماید:

5- یا داود انا جعلناک خلیفة فی الارض فاحکم بین الناس بالحق ص (38)26/. ای داود ما تو را در زمین خلیفه قرار دادیم، پس بین مردم به حق حکم نما.

که از این آیه استفاده می‎گردد اگر داود(ع) خلیفه خدا در زمین نبود نمی توانست در زمین حکمروایی داشته باشد.

6- هو انشاءکم من الارض و استعمرکم فیهاهود (11)61/. او خدایی است که شما را از خاک بیافرید و به آبادانی و عمران آن برگماشت.

و آبادی زمین از نظر تکوینی به احیا و کار روی آن و اجرای عدالت در آن است، پس حکومت عادله را نیز شامل می‎شود؛ و به همین جهت پیامبراکرم (ص) فرمود:

ناوبری کتاب