آیت‌الله منتظری

آنگاه که مؤمن از دنیا برود فرشتگان و تمام بقعه های زمین که بر آن خداوند را عبادت می‎کرده و درهای آسمان که با اعمال خویش از آن بالا رفته، همه بروی می‎گریند، و در اسلام شکافی ایجاد می‎گردد که هیچ چیز آن را پر نمی کند؛ چرا که مؤمنهای فقیه دژهای اسلام هستند، همانند دژ اطراف شهر برای شهر."

بررسی سند حدیث

در سند روایت کسی که مورد مناقشه باشد نیست، مگر علی بن ابی حمزه که او از بزرگان واقفیه واقفه یا واقفیه نام عمومی فرقه ای از شیعه است که منکر رحلت امام موسی کاظم (ع) شدند و در امامت آن حضرت درنگ کردند. (مقرر). است، و ضعف او در بین علمای رجال و فقها مشهور است، ولکن در اینجا ابن محبوب این روایت را از وی نقل کرده، و ابن محبوب از اصحاب اجماع است که اصحاب آنچه را از طریق وی نقل شده باشد صحیح می‎دانند. علاوه بر این از مرحوم شیخ در عده نقل شده که طایفه (امامیه) به اخبار علی بن ابی حمزه عمل می‎کنند و ابن غضائری در احوالات فرزندش حسن می‎نویسد: "پدرش از وی مورد وثوقتر است."

بسیاری از بزرگان اصحاب ما نیز از وی روایت نقل کرده اند، کسانی نظیر صفوان و ابن ابی عمیر و بزنطی و ابن محبوب و دیگران؛تنقیح المقال ‏262/2. و شاید همه اینها موجب وثوق به خبر وی گردد اگر چه فاسدالمذهب بوده است، و شاید نقل این روایتها از وی مربوط به دورانی است که از جهت عقیده سالم بوده؛ چرا که فرقه واقفیه پس از وفات امام کاظم (ع) ایجاد شد، و این نکته ای است قابل توجه.

محتمل است واژه فقیه از ابتدای روایت سقط شده باشد؛ زیرا جهاتی که در روایت آمده با مرگ فقیه تناسب دارد و ذیل روایت نیز [که در آن "المؤمنین الفقهاء" آمده ] قرینه بر همین معنی است؛ و نیز مؤید همین است مرسله ابن ابی عمیر، از امام صادق (ع) که می‎فرماید: "اذا مات المؤمن الفقیه ثلم فی الاسلام ثلمة لایسدها شئ."کافی ‏38/1، کتاب فضل العلم، باب فقد العلماء، حدیث 2.

عین همین روایت در فروع کافی به نقل از تعدادی اصحاب ما، از سهل بن زیاد و