صفحه ۲۵۱

آنچه در نقد و بررسی کلام استاد - طاب ثراه - می‎توان گفت این است که: ائمه دوازده گانه (ع) به خاطر استحقاق و نصب، در امور سیاسی - اجتماعی، اولی الامر می‎باشند، و این در نزد ما مطلب حقی است، و جایگاه بحث آن در کتابهای کلام است؛ و اما اینکه اصحاب ائمه (ع) در این گونه امور سیاسی که برای آنان اتفاق می‎افتاده به آنان مراجعه می‎نموده اند، مطلبی است نیازمند تتبع و بررسی که فعلا امکان بررسی آن برای من میسر نیست.

اما اینکه در آخر کلام فرمودند: یا اینکه ائمه (ع) کسی را برای انجام این امور مشخص نفرموده و آن را مهمل گذاشته اند، یا اینکه فقیه را برای انجام این امور نصب فرموده اند، و چون بطلان نظر اول ثابت شده نصب فقیه قطعی می‎گردد. اشکالی که به آن وارد می‎گردد این است که اگر طریق انعقاد ولایت منحصر در نصب از مقام بالا باشد، چنانچه ظاهر کلام ایشان - طاب ثراه - و سایر بزرگان که متعرض این مسأله شده اند این گونه است، فرمایش ایشان صحیح است. و اما اگر در این برداشت مناقشه شد و طبق نظریه ای که ما آن را تقویت کردیم گفتیم: با انتخاب امت نیز امامت منعقد می‎گردد، منتهی در طول نصب و به هنگام نبودن؛ آن و بدین صورت شاید ائمه (ع) در عصر غیبت امور ولایی را به انتخاب امت واگذار فرموده اند و منتهای امر شخص منتخب باید واجد شرایط و ویژگیهایی که شارع در والی مشخص فرموده باشد،

بر این اساس بر امت در عصر غیبت واجب است که فقیه جامع الشرایطی را انتخاب کرده و حکومت خویش را به وی بسپارند و چنین شخصی با انتخاب و تولیت آنان والی بالفعل جامعه گردد، و محذوری در بین باقی نمی ماند. ما در فصل چهارم همین بخش، دلایل صحت انتخاب و اعتبار آن را به تفصیل مورد بحث قرار خواهیم داد.در پایان بحث از روایت مقبوله، تذکر این نکته لازم است که استاد بزرگوار آیت الله العظمی بروجردی روی روایت عمربن حنظله خیلی تأکید داشتند و در تاریخ فقه شیعه نیز این روایت همواره به عنوان یکی از دلایل عمده ولایت و حاکمیت فقیه بوده است، تا جایی که از یکی از شاهزادگان قاجار نقل شده که از روی عصبانیت گفته بود: ای کاش گردن شتر عمربن حنظله شکسته بود و به خدمت امام صادق (ع) نمی رسید تا شما روحانیون را به سر ما مسلط کند! (از افاضات معظم له در درس).

3- حدیث "اللهم ارحم خلفائی"

از جمله دلایلی که بر نصب فقها به عنوان والیان بالفعل بدان استدلال شده روایتی است که صدوق در آخر کتاب الفقیه از امیرالمؤمنین (ع) روایت نموده که آن

ناوبری کتاب