"پادشاهان حاکمان مردمند، و علما، حاکم بر پادشاهان."
(۱)الملوک حکام علی الناس، والعلماء حکام علی الملوک .(بحارالانوار 183/1 ابواب علم و آدابه، باب 1، حدیث 92). - و باز در بحار از اختصاص از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود:
"شیعیان ما در دولت قائم (ع) سرشناسان و حاکمان زمین هستند."
(۲)تکون شیعتنا فی دولة القائم (ع) سنام الارض و حکامها.(بحارالانوار 372/52، باب 27، حدیث 164). - و باز بحار از خصال به سند خویش از علی بن حسین (ع) روایت نموده که:
"آنان (شیعیان ما) حاکمان زمین و سرشناسهای آن میباشند."
(۳)و یکونون حکام الارض و سنامها.(بحارالانوار 317/52، تاریخ امام ثانی عشر، باب 27، حدیث 12). - و در کتاب اعلام الوری در خطبه ابی طالب به هنگام تزویج خدیجه برای پیامبراکرم (ص) آمده است:
"ستایش خدای را که ما را از نسل ابراهیم قرار داد... و ما را در حرم امن که ثمره هر چیز در آن گردآوری میشود فرود آورد، و ما را حاکمان مردم قرار داد."
(۴)الحمدلله الذی جعلنا من زرع ابراهیم... و انزالنا حرما آمنا یجبی الیه ثمرات کل شئ و جعلنا الحکام علی الناس.(اعلام الوری 85/، باب پنجم). و موارد استعمال دیگری نظیر آنچه گفته شد.
خلاصه کلام اینکه: از کلمه حاکم گاهی قاضی اراده میشود و گاهی والی و سایر مشتقات آن. و روشن است که این اشتراک معنوی است نه اشتراک لفظی (۵)مشترک معنوی جایی است که لفظ برای یک معنای کلی و مشترک بین معانی خاصه وضع شده باشد؛ نظیر معنای منع از ظلم و فساد که لفظ "حکم" برای آن وضع شده است، و قضاوت و ولایت دو مصداق آن کلی هستند؛ ولی در مشترک لفظی، لفظ برای هر کدام از معانی مختلف مستقلا وضع شده است. (مقرر).؛ زیرا هر یک از این دو (قاضی و حاکم) با تصمیم و سخن قاطع خود مانع از فساد میگردند.
و قضاوت نیز همواره شعبه ای از ولایت است و توان و نیروی وی غالبا به قدرت و سپاهیان والی وابسته است؛ وگرنه قاضی به تنهایی [بدون پشتوانه حکومت ] قدرت منع از فساد و اجرای امور را دارا نیست.
اولی الامر چه کسانی هستند؟
و اما در ارتباط با "اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم" تفسیر آن به تفصیل در بخش دوم کتاب گذشت. خلاصه آنچه آنجا گفته شد این بود که امر به
(۱) الملوک حکام علی الناس، والعلماء حکام علی الملوک .(بحارالانوار 183/1 ابواب علم و آدابه، باب 1، حدیث 92).
(۲) تکون شیعتنا فی دولة القائم (ع) سنام الارض و حکامها.(بحارالانوار 372/52، باب 27، حدیث 164).
(۳) و یکونون حکام الارض و سنامها.(بحارالانوار 317/52، تاریخ امام ثانی عشر، باب 27، حدیث 12).
(۴) الحمدلله الذی جعلنا من زرع ابراهیم... و انزالنا حرما آمنا یجبی الیه ثمرات کل شئ و جعلنا الحکام علی الناس.(اعلام الوری 85/، باب پنجم).
(۵) مشترک معنوی جایی است که لفظ برای یک معنای کلی و مشترک بین معانی خاصه وضع شده باشد؛ نظیر معنای منع از ظلم و فساد که لفظ "حکم" برای آن وضع شده است، و قضاوت و ولایت دو مصداق آن کلی هستند؛ ولی در مشترک لفظی، لفظ برای هر کدام از معانی مختلف مستقلا وضع شده است. (مقرر).
.jpg)
