آیت‌الله منتظری

حوزه در زمان آیات ثلاث: آیت الله صدر، آیت الله حجت و آیت الله خوانساری

س: لطفا از سابقه آشنایی خودتان با مرحوم آیت الله بروجردی و همچنین وضع حوزه علمیه قم بعد از در گذشت مرحوم آیت الله حائری موسس حوزه علمیه قم و قبل از تشریف فرمایی آیت الله بروجردی و نیز در ارتباط با مراجع ثلاث آیات ثلاث: آیت الله حاج سید محمدتقی خوانساری، متوفی در سال 1371 ه. ق، مدفون در حرم مطهرحضرت معصومه (س)؛ آیت الله حجت کوه کمره ای، متوفی در سال 1372 ه. ق، مدفون در مدرسه حجتیه قم؛ آیت الله سید صدرالدین صدر، متوفی در سال 1373 ه-. ق، مدفون در حرم مطهر حضرت معصومه (س). آن عصر مطالبی بیان بفرمایید.

ج: در زمان مرحوم آیت الله حائری من قم نبودم در حدود ده ماهی آمدم قم بعد رفتم اصفهان و آن زمان که ایشان مرحوم شد من اصفهان بودم، من دو باره در سال 1320 آمدم قم و مراجع قم در آن زمان آیت الله صدر، آیت الله حجت و آیت الله حاج سید محمدتقی خوانساری بودند، آیت الله حاج سید احمد خوانساری هم در کنار آنان معروف بود اما شهریه نمی داد، شاید گاهی مواقع اگر کسی به ایشان مراجعه می‎کرد ایشان هم به بعضیها کمک می‎کرد اما شهریه نمی داد، ما پنج شنبه جمعه ها پیش ایشان شوارق می‎خواندیم، ما سه نفر بودیم من و آقای حاج شیخ اسدالله نوراللهی (نجف آبادی) و آقای شیخ علی اصغر شاهرودی می‎رفتیم در منزل ایشان شوارق می‎خواندیم، من با آیت الله خوانساری مانوس بودم، ایشان مرجع و مشاربالبنان بودند، در نماز جماعتشان خیلی از رجال و وجوه می‎رفتند آنها که وسواسی بودند و جاهای دیگر به دلشان نمی چسبید می‎رفتند نماز حاج سید احمد خوانساری، من و مرحوم آقای مطهری هم در نماز ایشان شرکت می‎کردیم، ایشان در همین مسجد اول بازار نماز می‎خواندند. بعد که ایشان رفتند تهران آیت الله داماد درآن مسجد نماز می‎خواندند و الان پسرشان آقای آسید علی محقق داماد در آنجا نماز می‎خوانند، بالاخره علما و فضلا معمولا نماز ایشان می‎رفتند، ولی آنان که حوزه را اداره می‎کردند و شهریه می‎دادند این سه بزرگوار بودند: آیت الله صدر، آیت الله حجت و آیت الله سید محمدتقی خوانساری، آن وقت معروف بود که حوزه هشتصد طلبه دارد، هر یک از این