آیت‌الله منتظری

روش تدریس اساتید

س: لطفا راجع به روش تدریس اساتید برجسته حوزه علمیه اصفهان در آن زمان و تمایزی که روش آنها داشت، مثلا خلاصه درس را قبلا می‎گفتند یا نه، و نیز سطح فکر سیاسی -اجتماعی آنان و جو سیاسی حوزه اصفهان اگر مطالبی در خاطرتان هست بفرمایید.

ج: در روش تدریس اساتید تمایز خاصی نبود، البته تفاوتهای جزئی وجود داشت، مثلا حاج شیخ محمد حسن که شرح لمعه می‎گفت معمولا از روی کتاب می‎خواند و از خارج کم مطلب می‎گفت، ولی حاج شیخ محمدعلی حبیب آبادی مطالب را از حفظ می‎گفت و بیان او به گونه ای بود که اگر کسی خواب هم بود از خواب بیدار می‎شد، بقیه این جور نبودند، آقای حاج سید علی اصغر برزانی هم که ما پیش ایشان رسائل را شروع کردیم تقریبا بین سطح و خارج درس می‎گفت، تقریرات آقای نایینی را که آن زمان چاپ نشده بود تقریبا در درس می‎گفت و ما آن زمان تعجب می‎کردیم که این همه علم را ایشان از کجا آورده است !

اوضاع سیاسی حوزه اصفهان

در آن زمان طلبه کم بود، فشار رضاخان بر روحانیت بسیار زیاد بود، آنها را اذیت می‎کردند عمامه هایشان را بر می‎داشتند، مسائل سیاسی در حوزه اصفهان مطرح نبود، طلبه ها دنبال روزنامه و این جور چیزها اصلا نبودند، یک وقت یادم هست گفتند یک رادیو آورده اند در خیابان چهارباغ داخل یک قهوه خانه، آنجا افرادی می‎روند به اسم چای خوردن رادیو گوش می‎دهند، من هم یک شب رفتم آنجا -چای یکی ده شاهی بود یک چای خوردم که ببینم رادیو چیه ؟ یک رادیو آن وسط گذاشته بودند شاید هزار نفر آمده بودند که رادیو را ببینند، ما تازه اسم رادیو را می‎شنیدیم؛ خواندن روزنامه هم بین مردم و طلبه های حوزه مرسوم نبود، مسائل سیاسی هم مطرح نبود، اگر هم بود در سطح بعضی بزرگان مطرح بود، در محیط ما و سطح ما اینها هیچ مطرح نبود.