آیت‌الله منتظری

استاد چیز تازه ای دارد یا نه،خلاصه مساله پیش مطالعه و پیش مباحثه برای اینکه انسان خوب درس بخواند خیلی اثر دارد. علی ای حال علمایی که آن وقت حوزه را اداره می‎کردند همین سه نفر بزرگوار بودند، در کنارشان حاج سید احمد خوانساری و آشیخ عباسعلی شاهرودی و شاید بعض دیگر هم بودند که یک درس خارج مختصری داشتند.

س: لطفا بفرمایید شاگردان مشهور آیات ثلاث چه کسانی بودند و مردم در آن زمان از چه کسانی تقلید می‎کردند و بویژه حضرتعالی از چه کسی تقلید می‎کردید؟

ج: از شاگردان مشهور آیات ثلاث الان کسی را به یاد ندارم ولی هر کدام شاگردهایشان به صدنفر نمی رسید، آقای حجت شاید صدنفر شاگرد داشت، آقای صدر هفتاد هشتاد نفر و آقای حاج سید محمدتقی خوانساری هم چهل پنجاه نفر، درس خارج خوان آن زمان کم بود، در درس آقای صدر حاج آقا رضا پسر ایشان جزو مستشکلین بود؛ و اما مردم آن وقت معمولا همه از آیت الله حاج سید ابوالحسن اصفهانی متوفای سال 1365 ه. ق، مدفون در حرم مطهر امیرالمومنین حضرت علی (ع) در نجف اشرف. تقلید می‎کردند، ولی من و آقای مطهری آن وقت حاشیه های مرحوم آقای بروجردی بر عروه را می‎دیدیم و به نظر می‎آمد که حاشیه های دقیقی است، چون به مبنای مسائل اشاره داشت و به ذهنمان می‎آمد که شاید آقای بروجردی اعلم باشد، آن وقت ما احتیاطمی کردیم بین آسید ابوالحسن و آقای بروجردی، بعد کم کم اسم حاج آقا حسین قمی هم که در کربلا بود سر زبانها افتاد، علی ای حال این سه نفر در تقلید مشاربالبنان بودند؛ از علمای قم آقای حجت کمی مقلد داشت، آقای آسید محمدتقی هم داشت اما خیلی کم، آقای صدر را من اصلا نشنیده بودم که مقلد داشته باشد. اما کسی که در میان مردم شهرت داشت آسید ابوالحسن اصفهانی بود، آقای بروجردی هم بیشتر در بروجرد و آقای حاج آقا حسین قمی هم در کربلا مقلد داشتند، من و آقای مطهری روی این اصل در مسائل احتیاط می‎کردیم.