آیت‌الله منتظری

و نتیجه کلمه توحید و "لا اله الا الله" اخلاص در عمل می‎باشد؛ و اگر ما در اعمالمان مخلص نیستیم، معلوم می‎شود که در توحیدمان خلل داریم.

امام علی (ع) هم در خطبه اول نهج البلاغه این گونه می‎فرماید: "و کمال توحیده الاخلاص له" یعنی: "کمال توحید و شهادت بر یگانگی خداوند، داشتن اخلاص در بندگی اوست."

درک قلبی و معرفت عقلی انسانها از توحید

مرحوم مجلسی در "بحارالانوار" چند معنا برای این عبارت ذکر می‎کند؛ ولی به نظر می‎رسد منظور حضرت در این عبارت، معرفت باطنی و قلبی انسانها از توحید باشد که خداوند آن را در دل انسانها جای داده و دلها را ظرف حقایق توحیدی و وصول الی الله قرار داده است.

تعبیر "موصولها" که به معنای وصول و رسیدن است، تناسبی تام با قلب و دل دارد؛ چرا که راه دل راه وصول و رسیدن است، ولی عقل جایگاه اندیشه و برهان که در عبارت بعدی حضرت آمده است؛ و خداوند هر دو راه دل و عقل را برای درک و فهم توحید هموار کرده است.

"و ضمن القلوب" یعنی: و خدا در دلها جای داده است "موصولها": پیوند با توحید و وصل شدن را. و به تعبیر دیگر خداوند بذر توحید را