آیت‌الله منتظری

شد. در اینجا نیز حضرت با این جمله می‎خواهند بفرمایند: آن محیط تیره و تاریک شرک و کفر شکاف پیدا کرد و از میان آن روشنایی توحید پدیدار گشت.

"أسفر" به معنای "أضاء" است؛ یعنی: خالص حق پیدا شد، که همان توحید محض باشد. نور حق و خداپرستی زیر پرده های جهل و خرافات زمان جاهلیت پوشیده شده بود، ولی پیامبراکرم (ص) این پرده ها و خرافات را کنار زد و جامعه را تزکیه نمود و راه حق و عدالت را نمایان کرد.این که قرآن می‎فرماید: (و یزکیهم و یعلمهم الکتاب والحکمة )، سوره آل عمران (3)، آیه 164، "پیامبر، مردم را پاک کرد و به آنان کتاب و حکمت را آموخت"، اشاره به همین واقعیت است. در حقیقت تزکیه زمینه و مقدمه تعلیم کتاب و حکمت است؛ تا ذهن انسانها از خرافات و جهالت ها پاک نشود رشد و نمو حکمت و دانش در دلها امکان ندارد.

"شقاشق" جمع "شقشقة" است، و آن کیسه ای است به مانند شش در گلوی شتر که هنگام مستی آن را از دهان بیرون می‎آورد و می‎غرد؛ و در لغت عرب این تعبیر در مورد سخنوری و زبان آوری به کار رفته است، مثل خطبه سوم نهج البلاغه که معروف است به خطبه شقشقیه. در اینجا هم منظور حضرت این است که وقتی پیامبر(ص) دعوت خود را