آیت‌الله منتظری

ب - طریقیت احکام شرعی

قوانین وسیله ای برای رسیدن به اهداف هستند؛ خواه قوانین الهی باشند یا بشری. ولی گاهی اتفاق می‎افتد که راه رسیدن به یک هدف خاص منحصر به یک مورد مشخص می‎گردد که در این صورت اهمیت طریق به اندازه اهمیت هدف جلوه می‎کند. ظاهرا احکام عبادی از این نوع است که راه انحصاری برای رسیدن به هدف است، و اندکی تخلف از آن امکان رسیدن به هدف را به شدت تقلیل می‎دهد یا منتفی می‎گرداند. اما احکام غیرعبادی تابع مصالح و مفاسد واقعی هستند و نوعا ملاک پنهانی که غیر قابل دسترس باشد ندارند؛ چرا که برای بهبود زندگی بشر در دنیا وضع شده اند.ر.ک : دراسات فی ولایة الفقیه، ج 2، ص 438. هرچند آثار و تبعات اخروی آن هم مورد نظر شارع است.

دلیل قاطعی در دست نیست که تمامی احکام غیرعبادی اسلام احکامی ثابت اند و موضوعات آنها تأثیرناپذیر از تغییرات و شرایط زمان و مکان می‎باشند و به عنوان راههای انحصاری رسیدن به مقصود و هدف تشریع شده اند، بلکه پذیرش برخی پدیده های جدید مثل معاطات در عقود و معاملات یا اذعان به تغییر یافتن موضوعات برخی احکام مثل مجسمه سازی، تصویر و اتکا به بینه علمی و عرفی در کنار دلایل شرعی در کشف جرایم و امثال این امور از سوی فقهای عظام، نشان می‎دهد که موضوعات این گونه احکام با تحولات اجتماعی و متغیرات زمانی و مکانی دستخوش تغییر می‎شوند و در نتیجه احکام آنها نیز متناسب با آنها تغییر می‎کنند.

به عبارت دیگر وقتی عقل را به عنوان یکی از ادله احکام شرعی پذیرفته ایم و سیره عقلا - که ردع آن از سوی شارع احراز نشده باشد - را در همین جهت معتبر و حجت می‎دانیم، هر روش عقلانی که به نحو اطمینان بتواند مقصود شارع مقدس را برآورده سازد روشی شرعی نیز هست، و همه این امور بر طریقیت (وسیله بودن)