جدایی پدیدار شد و دوستی ها از میان رفت و اختلافات در زبانها و دلها ظاهر شد و هر یک گروهی شدند درگیر با دیگری. حقیقتا خدای سبحان لباس کرامت و عزت را از تن ایشان بیرون آورد و نعمت های بیکران خود را از ایشان سلب کرد و داستان زندگی آنها نزد شما باقی ماند تا عبرت انسانهای عبرت آموز گردد."سید رضی، نهج البلاغه، خطبه 192، ص 296 و 297.
در عهدنامه امیرالمؤمنین به مالک اشتر آمده است: "عده ای از افراد صادق و وفادار را برانگیز تا درباره رفتار مسؤولان امر به تو گزارش دهند... پس اگر یکی از مسؤولان دستش را به خیانت آلود و مجموعه گزارشات این امر را تأیید کرد برای کیفر خیانتکار همین شاهد کافی است."همان، نامه 53، ص 435 و 436.
گرچه بحث عیون (مأمور مخفی) بیشتر درباره نیروهای امنیتی و اطلاعاتی است ولی دید نافذ گزارشگران علنی میتواند مانع از خیانت شود. البته مراحل اول و دوم امر به معروف و نهی از منکر و ادله آن شامل نظارتهای رسانه ای هم میشود و در حقیقت مطبوعات و نشریات و یا رسانه های صوتی و تصویری به عنوان امر کننده به معروف و نهی کننده از منکر میتوانند درباره مسائل اجتماعی تحقیق، تحلیل، گزارش و اطلاع رسانی کنند.
مطلب دیگر نظارت تک تک افراد بر رفتارهای اجتماعی مسؤولان امور است که در قالب احزاب و جمعیت های سیاسی، اجتماعی و یا صنفی بروز و ظهور مییابد. البته همه این امور باید با روشهای پسندیده و قراردادهای رسمی و قانونی مطابقت داشته باشد تا موجب دخالت های بیجا و هرج و مرج در جامعه نشود.
د - رضایت عمومی
حکومت باید بکوشد تا مجموعه رفتارش به رضایت عمومی منجر شود و در این راه از قوانین رسمی تجاوز نکند. امام علی (ع) در عهدنامه خود به مالک اشتر
.jpg)
