صفحه ۶۰۸

"اذا اراد الله بقوم شرا ولی علیهم سفهائهم..."متقی هندی، کنزالعمال، ج 6، ص 7، حدیث 14595) . "زمانی که خدا برای جمعیتی شر و عذاب بخواهد، بی خردان را بر ایشان حاکم کند."

امیرالمؤمنین (ع) در روایتی توضیح می‎دهد که مقصود از عقل و خرد، عقل عمومی و اولیه نیست؛ چرا که ضرورت وجود این امر از بدیهیات است؛ بلکه مراد از عقل و بلوغ عقلی، عقل تکامل یافته و درک مسائل پیچیده برای تدبیری حکیمانه است: "لیس العاقل من یعرف الخیر من الشر، و لکن العاقل من یعرف خیر الشرین"مجلسی، بحارالانوار، ج 75، ص 6، حدیث 58. "خردمند کسی نیست که خوب را از بد تشخیص دهد، بلکه کسی است که بین بد و بدتر بهترین مورد و کم ضررترین آن را بشناسد." آن کس که در مقام اضطرار و دو راهی بد و بدتر، راه بد را برمی گزیند و از بدتر می‎گریزد، عاقلی است که بر سر دو راهی های زندگی اجتماعی متوقف نمی ماند و حرکت اجتماعی را که ناگزیر ادامه می‎یابد به سوی رفتار عاقلانه متوجه می‎کند.

در امر حکومت موارد بسیاری پیش می‎آید که باید بین خسارت کم و ضررهای فراوان یکی را انتخاب کرد، و کمترین بی توجهی و یا ساده انگاری مساوی با ضررهای بسیاری برای دین و دولت است. حاکمان مورد تأیید دین باید قدرت تشخیص امور پیچیده و دقیق را داشته باشند، که از آن به عنوان بلوغ عقلی یاد می‎شود. به بیان قرآن: (و لما بلغ أشده آتیناه حکما و علما)سوره یوسف (12)، آیه 22. "وقتی به بلوغ و کمال رسید او را حکمت و علم دادیم."

ج - حسن تدبیر و سیاست

کارهای حکومتی به لحاظ گستردگی حوزه مسؤولیت اجتماعی، تفاوت فاحشی با کارهای فردی دارد. هر چه جوامع تحت حاکمیت بزرگتر باشند، کارها و

ناوبری کتاب