صفحه ۵۹۴

باشند بر این کار سزاوارترند. ممکن است برخی اشکال کنند که اگر شورا امری واجب و لازم بود، باید دین جزئیات و کیفیت و کمیت آن را کاملا تبیین می‎کرد. اما باید گفت: اولا در باب اصل مشاوره و نیز درباره طرفهای مشورت توصیه هایی رسیده است، و ثانیا یکی از مزایای دین اسلام این است که در آن، چارچوب مشخصی از لحاظ کیفیت نظام مشورتی یا کمیت آن به صورت الزامی بیان نشده تا دین ماندگار و دائمی، با تمامی شرایط و اقتضائات زمانها و مکانهای مختلف قابلیت انطباق را داشته باشد و عقلای هر زمان و هر محدوده ای بر حسب نیازهای خویش طرح مناسبی را عملی کنند.برای تفصیل، ر.ک : دراسات فی ولایة الفقیه، ج 1، ص 548 به بعد. به علاوه شیوه قرآن عموما بیان جزئیات و خصوصیات نیست. قرآن حتی در احکام عبادی مثل نماز و روزه نیز جزئیات را بیان نکرده است.

اصل شورا و لزوم مشورت مورد تأکید دین مبین است، ولی کیفیت و کمیت آن بسته به توافق عقلای هر قوم در هر زمانی است، به نحوی که ثمره عقل جمعی در جامعه اسلامی به اجرا در آید. و بی توجهی به مشورت در امور مهم، ظلم به اجتماع و امت است.

بهره گیری از تجارب جوامع بشری و عبرت آموزی از سرنوشت ملل و اقوام مختلف نیز امری لازم و مورد تأکید شرع مقدس است. لازمه این امر مطالعه تاریخ گذشته و حال، و تحقیق در جنبه های مثبت و منفی رفتارهای ایشان است. تجربه های بشری به ما می‎آموزد که قدرت، امری اشباع ناپذیر و جاذبه آن از سایر غریزه ها بسیار بیشتر و خطرناکتر است؛ لذا باید تمام اسباب و وسایل کنترل آن را فراهم کرد، مانند تفکیک قوا، آزادی بیان، دائمی نشدن حکومت و دیگر روشهایی که برای مهار قدرت در تجربه های بشری ارائه شده است.

از سوی دیگر در دنیای کنونی، جوامع توسعه یافته تجربیاتی دارند که می‎تواند برای کشورهای عقب مانده مفید و مؤثر باشد. لازمه این امر توجه و عنایت به طرحها و برنامه های آنان با رعایت ارزشها و شرایط فرهنگی است. و طبیعی است

ناوبری کتاب