آیت‌الله منتظری

در منابع دینی از یک طرف با عقل به گونه ستایش آمیزی برخورد شده است:

1 - عقل حجت خداست. "الحجة فیما بین العباد و بین الله، العقل."کلینی، کافی، ج 1، ص 25، حدیث 22. خداوند در آیات متعددی در قرآن کسانی را که در آیات الهی و حقانیت انبیا نمی اندیشند مورد سرزنش قرار داده است.سوره مائده (5)، آیه 75؛ سوره مؤمنون (23)، آیه 70؛ سوره عنکبوت (29)، آیه 63. در آیات قرآن چهل و نه بار مشتقات عقل به کار رفته، شانزده بار از أولوا الالباب (صاحبان خرد ناب) یاد شده، و از قلب، فؤاد و فکر نیز مکررا سخن به میان است.

2 - عقل در مستقلات عقلی در کنار کتاب و سنت و اجماع از منابع مستقل احکام دینی به شمار آمده است. مانند این که عقل به صورت مستقل، خوبی عدل و زشتی ظلم را درک می‎کند. این عقل از جهاتی به آنچه امروز به نام عقل مستقل و خودبنیاد شناخته می‎شود یعنی به عقل مدرن، مقرون و مشابه است.

در روایاتی که از رسول خدا(ص) و پیشوایان معصوم (ع) نقل شده، از عقل به بهترین چیز یاد شده است: "ما قسم الله للعباد شیئا افضل من العقل."کلینی، کافی، ج 1، ص 12، حدیث 11) . "خدا به بندگانش چیزی با فضیلت تر از عقل قسمت نکرده است." و عالم ترین به امر خدا، دارندگان بهترین عقل ها معرفی شده اند: "اعلمهم بأمر الله احسنهم عقلا."همان، ص 16، حدیث 12) . و کمال ایمان مؤمن به کمال عقل او معرفی گردیده است: "لا یکون المؤمن مؤمنا، حتی یکون کامل العقل."مجلسی، بحارالانوار، ج 1، ص 109، حدیث 5. "مؤمن نمی تواند مؤمن باشد مگر این که در عقل کامل باشد."

و از طرف دیگر عقل عنصری معرفی شده است که همیشه و همه جا نمی تواند کنه و حقیقت دین را دریابد. در جزئیات احکام و امور قدسی به تعبیر عرفایی نظیر