آیت‌الله منتظری

این حدیث به اضافه احادیث دیگر و نیز آیاتی از قرآن دلالت می‎کنند بر این که هر چه انسانها به آن نیاز داشته اند در تعالیم دین ارائه شده و در دین همه چیز گفته شده است. قرآن مجید از تعلیمات جامع به (تفصیل کل شئ)سوره یوسف (12)، آیه 111) . و (تبیانا لکل شئ)سوره نحل (16)، آیه 89. تعبیر کرده است.

برای روشن شدن معنای جامعیت دین باید توجه داشت که جامعیت هر چیزی متناسب با خود آن و هدفی که دارد سنجیده می‎شود. هر چیزی اگر هر آنچه را که لازم دارد، داشته باشد، جامع و کامل است. دین نیز از این اصل مستثنا نیست. جامعیت و کمال دین، به داشتن رهنمودهایی در راستای راهنمایی انسان به مقصد تعیین شده است، که از آنها به هدایت تعبیر می‎شود. راز و رمز اصلی این رهنمودها، ایجاد رابطه زیستی متناسب میان انسان و عالم هستی است. مجموعه تعالیم دینی این واقعیت را بازگو می‎کند که دین برای هدایت است. در همان آیات یاد شده پیش نیز پس از فرازهای یاد شده، در هر دو آیه (هدی ) آمده است که جهت گیری کلی را نشان می‎دهد.

مراد از این سخن امام صادق (ع) که: "خداوند چیزی را که بندگان نیاز داشتند فروگذار نکرد"کلینی، کافی، ج 1، ص 59، حدیث 1) . و نیز فرموده امام باقر(ع) که: "خداوند چیزی را که امت به آن نیاز داشت فروگذار نکرد، مگر آن که در کتابش نازل کرد و آن را برای پیامبرش بیان نمود"همان، حدیث 2. همین است که دین در راستای دعوت مردم به خداوند و تبیین ارزشهای معنوی، آنچه را که انسانها بدون دین نمی توانستند به دست آورند، در بر دارد و از این جهت هیچ کاستی ندارد. بر این اساس توقع از دین برای برآوردن نیازهایی که با عقل و خرد جمعی قابل تحصیل می‎باشد، توقعی بی جا است.