آیت‌الله منتظری

نماید و برای دین جایگزین بسازد. این هشدار در متون دینی هم داده شده است. از امام سجاد(ع) نقل شده که فرمود: "ان دین الله لایصاب بالعقول الناقصة"مجلسی، بحارالانوار، ج 2، ص 303، حدیث 41. "دین خدا با عقلهای ناقص به دست نمی آید." که منظور از آن توسل محض به عقل - نه توسل به عقل محض - است؛ خداوند نیز عقل محض را معتبر می‎داند، اما آنچه گمراه کننده است اکتفای محض به عقل است.

امام صادق (ع) فرموده است: "واعلموا انه لیس من علم الله و لامن أمره أن یأخذ أحد من خلق الله فی دینه بهوی و لا رأی و لا مقائیس"حر عاملی، وسائل الشیعة، باب 6 از ابواب صفات قاضی، ج 27، ص 37، حدیث 2. "بدانید که از علم خدا و از دستور او نیست که کسی از مخلوقاتش دین را تابع هوی و رأی و قیاس بگیرد."

در روایت دیگری امیرمؤمنان (ع) فرموده است: "ان المؤمن أخذ دینه عن ربه و لم یأخذه عن رأیه"همان، ص 45، حدیث 21. "مؤمن دینش را از خدا می‎گیرد نه از رأی و نظرش." البته چنین مواجهه ای میان عقل و دین همواره از عقل گرایی مفرط نیست؛ و چه بسا عدم توجیه دقیق و به کنه و حقیقت مفهومی از مفاهیم دینی نرسیدن، باعث تزلزل در ایمان بشود. توجیه عقلانی نشدن در ابعادی از دین ممکن است برای کسانی سبب عکس العمل منفی عقل نسبت به دین باشد. بنابراین در عین رعایت همگامی عقل و احساسات انسانی، باید تلاش کرد تا آن دسته از مفاهیم را که نیاز به توجیه عقلانی دارند به درستی تبیین و تشریح کرد.

ج - رفتار نامتناسب و غیرانسانی و ریاکارانه چهره های دینی و کسانی که به عنوان الگوهای معنوی معرفی شده اند، در ناظران و یا دیندارانی که دین خود را از آنها گرفته اند ذهنیت منفی پدید می‎آورد، و به تدریج رفتار متناقض الگوهای دینی با دستورات دین، آثار سوء را در برخی افراد بر جا می‎گذارد و چه بسا باعث خروج