صفحه ۳۲۹

اخلاقی اش را تنظیم نماید. اگر در محیطی، لاابالی گری را می‎پسندند لاابالی شود، و اگر نفاق لازم است منافق گردد، و اگر رفتار مؤمنانه هست رفتار مؤمنانه پیشه نماید. اخلاق مربوط به انسان است و انسان در هر کجا که باشد باید رفتارهای اخلاقی را بر اساس موازین انسانی رعایت نماید. امور اخلاقی برای تعالی انسان است و تعالی با عمل و شناخت میسر می‎گردد و نمی توان آن را تابعی از شرایط دانست.

در عین حال برخی از توصیه های اخلاقی انعطاف پذیر می‎باشند، و با توجه به مصالح عام باید رعایت شوند. به رغم ثابت بودن امور اخلاقی، گاهی اقتضائات اجتماعی موجب می‎شود که برخی رفتارهای اخلاقی جایگزین بعضی دیگر شوند. مثلا راست گویی از مسائل بسیار مهم اخلاقی است، اما گاهی ممکن است مصلحت مهمتری باعث شود که راست گویی نادیده شود. مثلا در صورتی که جان محترم انسانی در خطر باشد، می‎توان راست نگفت؛ بلکه نباید راست گفت.

در واقع می‎توان برای آن دسته از امور اخلاقی که جای خود را در موارد استثنایی به دیگری می‎دهد گفت: گاهی انسان برای انجام تکلیف اخلاقی خود دو امر و دو دستور دارد که در تقابل با یکدیگر قرار می‎گیرند. در چنین موقعیتی تکلیف چیست ؟ با ارزیابی دقیق شرایط، آن امر اخلاقی مقدم است که دارای مصالح عامتر و فواید بیشتری باشد. بنابراین به عبارتی می‎توان اظهار داشت که تخلف اخلاقی هم صورت نگرفته و در تعارض دو امر، یکی بنا بر رعایت مصلحت مهمتری مقدم بر دیگری شده است. البته باید در تمام چنین مواردی نهایت احتیاط را رعایت کرد تا مبادا دستوری اخلاقی بی جهت تعطیل گردد و بی توجهی و غفلت باعث شود انسان به بیراهه کشیده شود.

10 - جامعیت نظام اخلاقی اسلام

نظام اخلاقی اسلام نظامی تک بعدی و یک جانبه نیست. توصیه های اخلاقی اسلام تنها دوری گزیدن از دنیا و مردم، و به عبادت پرداختن و زهد نیست. در این

ناوبری کتاب