صفحه ۳۲۰

5 - پیوند اخلاق با عبادت

برای تحصیل فضایل اخلاقی و فاصله گرفتن از رذیلت ها، انسان از همان دوران کودکی باید تحت تربیت قرار بگیرد. کودک استعداد هرگونه ساخته شدن را دارد. در این دوران پدر و مادر و متولیان کودک باید او را در مسیر صحیح هدایت کنند، و آنگاه که او به سن بزرگی و بلوغ می‎رسد دستورالعمل هایی برای وی وجود دارد که با رعایت آنها خود مراقب تربیت خویش می‎شود. در اسلام عالی ترین برنامه های تربیتی و روشهای تهذیب نفس در قالب عبادت و پرستش خداوند گنجانده شده است. اسلام برای مهار نفس نه تنها از راههای غیر متعارف و ریاضت های طاقت فرسا استفاده نکرده بلکه آنها را ممنوع دانسته است. اسلام از طریق دستور به انجام عبادت و اطاعت که امری فطری است، نفس را مهار می‎کند. عمل به این گونه دستورات، به صورت طبیعی و بدون تحمیل بر نفس، به تعدیل غرایز نفسانی و کنترل آنها می‎انجامد. نماز و روزه و سایر عبادات دارای نقشی بسیار سازنده اند.

مثلا حج از همان آغاز، برنامه خودسازی و طهارت نفس است. برای حج باید همه لباسها را از بدن بیرون آورد و لباس احرام پوشید. بدن و احرام باید پاک باشد و لباس احرام مباح بوده و هیچ حقی از هیچ کسی در آن نباشد. حتی از خیلی حلالها باید پرهیز شود. حج باید در وقت معینی به جا آورده شود، و به علاوه حرکت های مخصوصی برای آن تعیین شده است. در عمل عبادی حج کنترل و تمرین به اوج خود می‎رسد. در یک کلام می‎توان حج را برنامه خودسازی و تهذیب نفس دانست. این تکلیف، تمرین خودسازی است که در قالب عبادت معینی ارائه شده است و به تدریج آثار عمیقی بر روح انسان می‎گذارد. خصلت کبر و خودخواهی را از بین می‎برد. در نتیجه انسان از خودخواهی به خداپرستی می‎رسد.

عبادت همچنین روحیه خیرخواهی و منفعت رسانی به دیگران را در انسان تقویت می‎کند.

ناوبری کتاب