آیت‌الله منتظری

می‎نامند، و هوا و هوس آدمی به این نفس مربوط است. این نفس در پی بر آوردن خواهش ها و تمایلات خود می‎باشد. اگر کنترل اعضا و جوارح انسان به دست نفس اماره باشد، آنها اسیر می‎شوند و هر چه را این نفس دستور دهد انجام می‎دهند. دست، چشم، پا و سایر اعضای بدن مرتکب گناه می‎شوند. نفس اماره زبان را به کارهای زشت - مثل غیبت، تهمت، فحش و بدگویی - وادار می‎کند. این حالت در انسان بدترین حالت نفس است و او را به بیراهه سوق می‎دهد. انسان را به تدریج به حیوان درنده و شکم پرست و شهوتران تبدیل می‎کند. ممکن است یک نفس سرکش، دنیایی را به فساد بکشد. انسان اگر جلوی تمایلات نفسانی اش را نگیرد و نفس اماره را رها کند، درنده تر از هر درنده ای خواهد بود.

نفس لوامه

برای نفس عملکرد دیگری وجود دارد که کارکرد مثبت دارد و از آن به "نفس لوامه" تعبیر شده است. (لا أقسم بیوم القیامة ‏ و لا أقسم بالنفس اللوامة )سوره قیامت (75)، آیات 1) - 2. "قسم به روز قیامت؛ و قسم به نفس لوامه." لوامه مثل اماره صیغه مبالغه است؛ یعنی بسیار ملامت کننده. نفس اگر به نقش ملامت گری خود بپردازد و در شعاع سایر امور قرار نگیرد، انسان را به کمال می‎رساند. نفس لوامه انسان را به جهت کارهای زشت مرتکب شده سرزنش می‎کند.

از نفس لوامه به "وجدان" نیز تعبیر می‎کنند. اگر انسان برحسب طغیان نفس، کار زشتی انجام بدهد، متوجه کار بد خودش می‎شود و خود را ملامت می‎کند. در عین حال ممکن است کسانی هم وجود داشته باشند که بر اثر تکرار کارهای ناروا و حرام، نفس لوامه آنان به تدریج نقش خود را از دست بدهد و دیگر ملامت گری نکند.