آیت‌الله منتظری

در پی داشته باشد، و امری خلاف ارزش اخلاقی است که به طور طبیعی تقبیح دیگران را به دنبال داشته باشد.

خاستگاه رفتارهای انسان یکسان نیست. برخی از آنها صرفا برخاسته از تحریک حسی و بدون اراده و آگاهی است؛ مانند فریاد کشیدن هنگام مواجهه ناگهانی با خطر و بسته شدن خود به خود چشم در برخورد با شئ خارجی. دسته دیگری از رفتارهای انسان ناشی از غریزه است، و کشش و میل باطنی به وجود آورنده آنهاست. مانند آب و غذا خوردن به وقت تشنگی و گرسنگی، و دفاع از خود هنگام احساس خطر. نوع دیگری از رفتارهای انسان برخاسته از فطرت است؛ مانند زیبایی خواهی و حقیقت طلبی. این گرایش ها و رفتارهای برخاسته از آنها مختص به انسان است. آنچه از تمدن و فرهنگ در جوامع بشری مشاهده می‎شود، برآمده از همین خصلت هاست. بخشی از رفتارهای انسان که به نام اخلاقیات شناخته شده اند به فطریات منتهی می‎شوند؛ رفتارهایی را که نفس در جهت کمال خود بداند و آنها را زیبا و مورد پسند تشخیص بدهد، انجام آنها را لازم می‎بیند (بایدها)؛ و رفتارهایی که برخلاف کمال نفس و مورد نفرت او باشد، ترک آنها را لازم می‎شمارد (نبایدها). به عبارت دیگر انسان با عقل عملی خود اموری را خوب و زیبا و اموری را بد و قبیح می‎شمارد. آن دسته از اعمال را که با کمال نفس هم سو باشد، خوب دانسته و به انجام آنها فرمان می‎دهد، و دسته دیگری را که برخلاف کمال نفس باشد، بد و به ترک آنها الزام می‎کند. حکم به خوب و بد بودن وحکم به لزوم و عدم لزوم، اگر چه اعتباری است ولی ریشه در واقعیت دارد. یعنی خاستگاه آنها فطرت و ملکات درونی انسان است.

نظام اخلاقی اسلام و مزایای آن

بخش قابل توجهی از تعالیم دین اسلام را توصیه های اخلاقی تشکیل می‎دهد. این دسته از تعالیم، نظام اخلاقی را ساخته اند؛ با مزایای زیر: