آیت‌الله منتظری

خوانده می‎شود. ماده که منشاء موجودات طبیعی است، قابلیت هایی دارد و به تناسب موجود، گاهی با نقصان همراه است و برای به دست دادن چیزی لازم است در او تحولی رخ بدهد. در کنار این تحول چیزی که از دست می‎رود شر نامیده می‎شود. اگر تصور شود که ماده در عین شدن، نباید چیزی را از دست بدهد تا شری تحقق پیدا نکند، تصوری برخلاف ماهیت ماده است. وانگهی اگر چنین نشود، هیچ تکاملی در عالم طبیعت رخ نخواهد داد و این شر بزرگتری خواهد بود.

به هر حال جهان طبیعت، جهان تدریج و حرکت است و در چنین جهانی انتظار این است که برای رسیدن به وضع مطلوب باید در سطح ماده تحولاتی باشد تا طبیعت سیر درست خود را داشته باشد. در بودن و شدن ها، چیزی از دست می‎رود و چیزی به دست می‎آید. آنچه از دست می‎رود در مقایسه با آنچه به دست می‎آید، شر تلقی می‎شود؛ اما خیر به دست آمده آن چنان مهم است که شر در کنار آن به حساب نمی آید.

5 - تفاوتهایی در موجودات وجود دارد که ناشی از طبیعت آنهاست، و بر اساس نقشی است که در عالم طبیعت به عهده موجودی گذاشته می‎شود. این تفاوتها لازمه وجود اشیایند. همه چیزها نمی توانند در عالم طبیعت یکسان باشند. یکسان بودن همه چیز مساوی با توقف همه چیز و از کار افتادن آنهاست. در خیلی جاها ممکن است اشکال به وجود شر، ناشی از همین یکسان تلقی کردن همه چیز باشد. تصور می‎شود که نباید موجوداتی ضعیف تر از دیگری باشند، در حالی که اگر قرار باشد همه اندازه های پیچ و مهره این عالم به یک شکل و اندازه باشند، دیگر ماشین عظیم این جهان ساخته نخواهد شد. تفاوتها برخی ناشی از طبیعت موجودات است و برخی دیگر به خاطر نقشی است که هر موجودی بر عهده دارد. به عبارتی علت مادی برخی و علت غایی برخی دیگر، باعث شده است که موجودات متفاوت باشند و این عین حکمت است.

بنابراین پاره ای از شرور برخاسته از طبیعت عالم و ناشی از حرکت آن است؛ و آنها در کنار تحقق خیری مهم، چندان اهمیتی ندارند. برخی از شرور ناشی از