توحید مراتبی دارد و موحدان از این جهت متفاوتند. ممکن است کسانی در توحید ذاتی موحد باشند ولی در توحید عبادی و اطاعت دچار شرک باشند. شیطان طبق آنچه از امیر مؤمنان (ع) نقل شده، به مدت شش هزار سال خدا را عبادت کرد،سید رضی، نهج البلاغه، خطبه 192، ص 287. اما دچار غرور شد و از فرمان خداوند سرپیچی نمود، و به این ترتیب توحید در طاعت نداشت. از طرفی ممکن است کسی در عبادت خدا اخلاص تام داشته باشد ولی در توحید افعالی لنگ بزند. زیادند کسانی که در برابر خدا زانوی عبادت به زمین میزنند و فراوان ذکر میگویند و تسبیح میکنند، ولی توکل و عقیده شان در اتکای به او، و استمداد از او و روی نیاوردن به پیش قدرتمندان و صاحبان مکنت و جاه، بسی ضعیف است و میلغزند. حاصل این که موحد کسی است که خداوند را یکی بداند و در پیشگاه او سرتعظیم فرود آورد و تنها به او متکی باشد و همه چیز را از او بداند و هیچ کس یا چیزی را همتای او قرار ندهد و او را همه کاره عالم و خود بداند.
مرتبه کامل توحید
توحید - به معنای عقیده به وحدانیت خدا - مراتبی دارد. مرتبه کامل این است که هر چه بهره ای از علم و قدرت و کمال و خلق و رزق، احیا و اماته باشد، به خدا نسبت داده شود. خضوع و عبادت تنها برای او باشد. به هیچ وجه برای احدی در کنار خدا تذلل و خاکساری نباشد. و جز به رحمت او امیدوار نبود. تنها باید از خشم و سخط او ترسید. در عقیده و عمل باید تسلیم درگاه وی بود. و این همان است که از امیر مؤمنان (ع) نقل شده است: "و کمال توحیده الاخلاص له"همان، خطبه 1، ص 39. "کمال توحید و یگانه دانستن او به این است که همه کارها تنها برای خدا باشد." از نظر قرآن هر نوع اطاعت کور در برابر غیر خدا شرک و برخلاف توحید است. برخی از اهل کتاب که تسلیم بی چون و چرای علمای خود بودند، از نظر قرآن کار آنان پرستش غیر خدا
.jpg)
