آیت‌الله منتظری

هستند که باید به قوانین و اصول دینی تن دهند. با این وصف چگونه می‎توان ملتزم شد که حکومت دینی می‎تواند بر دموکراسی و مردم سالاری تطبیق گردد و در آن، هم اصول مذهبی لازم المراعات باشد و هم آرای مردمی پاس داشته شود؟ به دیگر سخن، رابطه میان "حکومت دینی" و "دموکراسی" را در فرض های زیر چگونه تبیین می‎فرمایید:

الف - اکثریت مردم حکومت اسلامی را با عوض شدن حکام خواستار باشند؛

ب - اکثریت مردم اصل حکومت دینی را بخواهند اما خواستار توقف یا عدم اجرای برخی از احکامی باشند که از نگاه فقها جزو واجبات دینی به شمار می‎آیند، همچون قصاص، برخی از حدود، حجاب اجباری و...؛

ج - اکثریت مردم در عین این که مسلمان و معتقد به اسلام هستند، حکومت دینی را نپذیرند؛

د - اکثریت مردم اساسا از اسلام روی گردان شوند.

جواب: همان گونه که در سؤال آمده است مهمترین ویژگی در نظام های دموکراسی مبتنی بودن آنها بر آرای عمومی و خواست مردم است. اگر خواست مردم حکومت سکولار یا دینی باشد دموکراسی هنگامی تحقق پیدا می‎کند که خواست آنان، هرچه باشد عملی شود. بنابراین اگر خواست مردم یا اکثریت آنان حاکمیت دینی باشد عمل به خواست آنان و تشکیل حاکمیت دینی عین دموکراسی خواهد بود. لائیک یا سکولار بودن حاکمیت و غیر اسلامی بودن آن نه مقوم دموکراسی است و نه شرط آن. از این نکته نیز نباید غافل ماند که نظام های دموکراتیک نیز به یک معنا ایدئولوژیک هستند. دموکراسی