و بخشش خودش را نصیبت کند، عفو و گذشت خود را نصیب مردم کن." "... یفرط منهم الزلل و تعرض لهم العلل، و یؤتی علی ایدیهم فی العمد و الخطاء؛ فأعطهم من عفوک و صفحک مثل الذی تحب أن یعطیک الله من عفوه و صفحه"؛ نهج البلاغه صبحی صالح و عبده، نامه 53.
سیره پیامبراکرم (ص) و امیرالمؤمنین (ع) همواره با رفق، عفو و مدارا نسبت به مخالفان و حتی دشمنان اسلام همراه بوده است، بجز آن دسته از افراد که علنا سلاح برمی داشتند و به جنگ و محاربه با اسلام اقدام و حقوق افراد را تضییع میکردند و نسبت به این رفتار خود اصرار میورزیدند.
در این رابطه شایسته است برخوردهای پیامبراکرم (ص) و حضرت امیر(ع) که در تواریخ ذکر شده است مورد مطالعه و دقت قرار گیرد.از باب نمونه، ر.ک : بحارالانوار، ج 16، ص 216؛ کافی، کتاب الایمان و الکفر، باب العفو، ج 2، ص 107 و 108؛ سیره ابن هشام، ج 3، ص 305 و 352؛ و ج 4، ص 46 و 133؛ کامل ابن اثیر، ج 2، ص 251 و 252؛ نهج البلاغه صبحی صالح، نامه 53؛ و نیز کتابهای: "الغارات"، "انساب الاشراف" و "مصنف ابن ابی شیبه".
حق اقشار ضعیف و دور از قدرت
حاکمیت موظف است ترتیبی دهد تا افراد ضعیف که معمولا دستشان به حاکمیت نمی رسد، بتوانند به حق خویش دست یابند. در نامه حضرت امیر(ع) به مالک میخوانیم: "پس از خدا بترس در مورد طبقات پایین مردم، از قبیل مساکین و نیازمندان و گرفتارانی که هیچ
.jpg)
